ನಾರೀವಿಧೇಯರು - ರಾಮ (ಉತ್ತರರಾಮಚರಿತಮ್)

ಭವಭೂತಿಯ ’ಉತ್ತರರಾಮಚರಿತಮ್’ ಕರುಣರಸಪೂರ್ಣವಾದ ನಾಟಕ. ಅದರ ನಾಯಕ ರಾಮ, ನಾಯಿಕೆ ಸೀತೆ. ರಾಮನಿಗೆ ಸೀತೆಯಲ್ಲಿರುವ ನಿರ್ವ್ಯಾಜ ಪ್ರೇಮ  ಈ ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಸುವ್ಯಕ್ತವಾಗಿದೆ. ರಾಮಚರಿತೆಯ ಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ನೋಡುವ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಮತ್ತೆ ತಪೋವನಕ್ಕೆ ಹೋಗುವ ಬಯಕೆ ಸೀತೆಯಲ್ಲಿ ಮೂಡುತ್ತದೆ. ಅದನ್ನು ಕೇಳಲೆ ಎಂದು ರಾಮನಲ್ಲಿ ಕೇಳಿದಾಗ, ’ಕೇಳುವುದಲ್ಲ, ಆಜ್ಞಾಪಿಸು’ ಎಂದು ತಾನು ಅವಳ ಸೇವಕನೆಂಬಂತೆ ವರ್ತಿಸುತ್ತಾನೆ. 

ಸೀತೆ ರಾಮನ ತೋಳನ್ನೇ ದಿಂಬಾಗಿಸಿ ಗಾಢನಿದ್ರೆಗೆ ಜಾರಿದಾಗಲೇ ಗೂಢಚರ ಬಂದು ಸೀತೆಯ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಪೌರಜನರಾಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದ ಮಾತನ್ನು ರಾಮನಿಗೆ  ಹೇಳುತ್ತಾನೆ. ರಾಮನಿಗೆ ವಜ್ರಾಘಾತವಾಗುತ್ತದೆ. ತೋಳಿನಲ್ಲಿ ಪ್ರೀತಿಯ ಮಡದಿ, ಕಿವಿಯಲ್ಲಿ ಇಂತಹ ಕಠೋರ ಮಾತು. ಸೀತೆಗೆ ನಿದ್ರಾಭಂಗವಾಗದಂತೆ ವಿಲಪಿಸುತ್ತಾನೆ. ಕೊನೆಗೂ ಕಠಿನನಿರ್ಧಾರ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಅನಿವಾರ್ಯವಾದ್ದರಿಂದ ಅವಳ ತಲೆಯನ್ನು ಮೆಲ್ಲಗೆ ತೋಳಿನಿಂದ ಜಾರಿಸಿ ಅವಳ ಪಾದಗಳ ಬಳಿಬಂದು ಅವಳ ಚರಣಗಳನ್ನು  ತನ್ನ ತಲೆಗೊತ್ತಿಕೊಂಡು  ’ದೇವಿ, ಅಯಂ ಪಶ್ಚಿಮಸ್ತೇ ರಾಮಶಿರಸಾ ಪಾದಪಂಕಜಸ್ಪರ್ಶಃ (ದೇವಿ, ರಾಮನ ಶಿರಸ್ಸಿನಿಂದ ಇದೇ ನಿನ್ನ ಪಾದಪಂಕಜದ ಕೊನೆಯ ಸ್ಪರ್ಶ). ಇಲ್ಲಿ ಕೊನೆಯ ಸ್ಪರ್ಶ ಎನ್ನುವುದು ಗಮನಾರ್ಹ. ಸೀತೆಯ ಚರಣಗಳಿಗೆ ತಲೆಬಾಗುವುದು ರಾಮನ ನಿತ್ಯಕ್ರಿಯೆಯಾಗಿತ್ತು ಎಂಬುದು ಇಲ್ಲಿನ ಧ್ವನಿಯಾಗಿರಬಹುದು ಅಲ್ಲವೆ?

ಶಂಬೂಕವಧೆಯ ವ್ಯಾಜದಿಂದ ವನಪ್ರವೇಶ ಮಾಡಿದ ರಾಮನಿಗೆ ಮತ್ತೆ ಸೀತೆಯ ನೆನಪಾಗುತ್ತದೆ. ಪರಿಪರಿಯಾಗಿ ವಿಲಪಿಸುತ್ತಾನೆ. ಭಾಗೀರಥಿಯ ವರದಿಂದ ಸೀತೆ ಯಾರಿಗೂ ಕಾಣದಂತೆ ಅದೃಶ್ಯರೂಪವನ್ನು ತಳೆದಿದ್ದಳು. ಅವಳು ರಾಮನನ್ನು ಸಂತೈಸಲು ಅವನನ್ನು ಸ್ಪರ್ಶಿಸಿದಾಗ ರಾಮ ತನಗೆ ಸೀತೆಯ ಅನುಗ್ರಹವಾಯಿತು ಎಂದು ಭಾವಿಸುತ್ತಾನೆ.

ಪ್ರಸಾದ ಇವ ಮೂರ್ತಸ್ತೇ ಸ್ಪರ್ಶಃ ಸ್ನೇಹಾರ್ದ್ರಶೀತಲಃ|

ಅದ್ಯಾಪ್ಯಾನಂದಯತಿ ಮಾಂ ತ್ವಂ ಪುನಃ ಕ್ವಾಸಿ ನಂದಿನೀ || ಉ.ರಾ.ಚ., ತೃತೀಯೋಂಕಃ, ೧೪

ಪುರುಷನಾದವನು ಕಾಂತೆಯನ್ನು ಸೇವೆಯಿಂದ ಒಲಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕೇ ಹೊರತು ಪೌರುಷದಿಂದ ಪೀಡಿಸಬಾರದು ಎನ್ನುವ ಸಂದೇಶವನ್ನು ರಾಮನ ಮೂಲಕ ಭವಭೂತಿ ನೀಡಿದ್ದಾನೆ. ವನದೇವತೆ ವಾಸಂತಿಯೊಡನೆ ವನದ ಆಗುಹೋಗುಗಳನ್ನು ವೀಕ್ಷಿಸುತ್ತ, ಅವೆಲ್ಲವನ್ನೂ ತನ್ನ ಹಾಗೂ ಸೀತೆಯ ಜೀವನದೊಂದಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತ ಇರುವ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಆನೆಜೋಡಿಯನ್ನು ನೋಡುತ್ತಾನೆ. ಅದರಲ್ಲಿ ಗಂಡಾನೆ ಹೆಣ್ಣಾನೆಯನ್ನು ಒಲಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿರುವ ವರ್ಣನೆ ತುಂಬ ಸುಂದರವಾಗಿದೆ.

ಲೀಲೋತ್ಖಾತಮೃಣಾಲಕಾಂಡಕವಚ್ಛೇದೇಷು ಸಂಪಾದಿತಾಃ

ಪುಷ್ಯತ್ಪುಷ್ಕರವಾಸಿತಸ್ಯ ಪಯಸೋ ಗಂಡೂಷಸಂಕ್ರಾಂತಯಃ|

ಸೇಕಃ ಶೀಕರಿಣಾ ಕರೇಣ ವಿಹಿತಃ ಕಾಮಂ ವಿರಾಮೋ ಪುನ-

ರ್ಯತ್ಸ್ನೇಹಾದನರಾಲನಾಲನಲಿನೀಪತ್ರಾತಪತ್ರಂ ಧೃತಮ್ || ಉ.ರಾ.ಚ., ತೃತೀಯೋಂಕಃ, ೧೬

(ಆಟದಲ್ಲಿ ಕಿತ್ತ ತಾವರೆದೇಟುಗಳ ತುತ್ತುಗಳನ್ನು ಕೊಡುತ್ತ, ನಡು ನಡುವೆ ಅರಳಿದ ತಾವರೆಗಳಿಂದ (ಅಥವಾ ಪುಷ್ಟವಾದ ಸೊಂಡಿಲಿಂದ) ಸುವಾಸಿತವಾದ ನೀರಿನ ಗುಟುಕುಗಳನ್ನು ಆ ಹೆಣ್ಣಾನೆಗೆ ನೀಡಿದೆ. ಆ ಮೇಲೆ ತನ್ನ ಸೊಂಡಿಲಿಂದ ಸಿಡಿಯುವ ನೀರಧಾರೆಗಳಿಂದ ಅದಕ್ಕೆ ಬೇಕಾದಷ್ಟು ಜಲಸೇಚನೆಯನ್ನು ಮಾಡಿದೆ; ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿಸಿಯಾದ ಮೇಲೆ ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಒಂದು ನೇರವಾದ ನಾಳವಿರುವ ತಾವರೆಯೆಲೆಯನ್ನು ಛತ್ರಿಯಂತೆ ಅದರ ಮೇಲೆ ಹಿಡಿದಿದೆ.)  ಅನುವಾದ: ಡಾ. ಕೆ. ಕೃಷ್ಣಮೂರ್ತಿ, ಡಾ. ಬಿ.ಆರ್. ಮೋಡಕ

ರಾಮ ಇದನ್ನು ವಾಸಂತಿಗೆ ತೋರಿಸುತ್ತ “ಪಶ್ಯ ಪಶ್ಯ, ಕಾಂತಾನುವೃತ್ತಿಚಾತುರ್ಯಮಪಿ ಶಿಕ್ಷಿತಂ ವತ್ಸೇನ” (ಈ ಆನೆಮರಿ ತನ್ನ ಕಾಂತೆಯನ್ನು ಒಲಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಕೌಶಲ್ಯವನ್ನೂ ಕಲಿತುಕೊಂಡಿದೆ ) ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ.

🌸🌸🌸🌸🌸

ಆತ್ಮೀಯರೇ, ರಾಮಾಯಣದೊಂದಿಗೆ ಆರಂಭಿಸಿದ ಲೇಖನಮಾಲೆಗೆ ರಾಮನೊಂದಿಗೆ ವಿರಾಮವನ್ನು ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದೇನೆ. ಇದು ಅಲ್ಪ ವಿರಾಮವೇ ಹೊರತು ಪೂರ್ಣವಿರಾಮವಲ್ಲ. ಇಂತಹ ಸನ್ನಿವೇಶಗಳು ಇನ್ನಷ್ಟು ಗ್ರಂಥಗಳಲ್ಲಿ ಮತ್ತಷ್ಟು ಸಿಕ್ಕರೆ ನಿಮ್ಮೊಂದಿಗೆ ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳುತ್ತೇನೆ. ನಿಮ್ಮ ಓದಿನಲ್ಲಿಯೂ ನಿಮಗೆ ಎಲ್ಲಾದರೂ ಈ ಲೇಖನಮಾಲೆಗೆ ಪೂರಕವಾದ ಮಾಹಿತಿಗಳು ದೊರೆತರೆ ದಯವಿಟ್ಟು ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳಿ. 

ನನ್ನ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಇದೊಂದು ವಿಶಿಷ್ಟ ಲೇಖನಮಾಲೆ. ಅನೇಕ ಗ್ರಂಥಗಳನ್ನು ಓದುವ ಅವಕಾಶವನ್ನು ಒದಗಿಸಿಕೊಟ್ಟ ಬರಹವಿದು. ಇಲ್ಲಿನ ವಿಷಯಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಕೆಲವರು ನಿರ್ಬಿಢೆಯಿಂದ ತಮ್ಮ ಅನಿಸಿಕೆಗಳನ್ನು ಹಂಚಿಕೊಂಡಿದ್ದೀರಿ. ನಿಮಗೆಲ್ಲ ನಾನು ಕೃತಜ್ಞ. ಎಲ್ಲರೂ ಸ್ವಾಭಿಪ್ರಾಯವನ್ನು ಹೇಳಬೇಕೆಂದು ನನ್ನ ಸವಿನಯ ಬಿನ್ನಹ. ನಿಮಗೆ ಇಷ್ಟವಾಗದಿದ್ದರೂ ದಯವಿಟ್ಟು ಹೇಳಿ. 

ಮತ್ತೊಂದು ಲೇಖನಮಾಲೆಯೊಂದಿಗೆ ಮತ್ತೆ ಬರುತ್ತೇನೆ. ಆದರೆ ಯಾವಾಗ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗದು ’ಕಾಲೋ ಹ್ಯಯಂ ನಿರವಧಿಃ ....(ಉ.ರಾ.ಚ.). ಅಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ರಾಮ್... ರಾಮ್...

ಮಹಾಬಲ ಭಟ್ಟ, ಗೋವಾ

ನಾರೀವಿಧೇಯರು-ಶಕಾರ-ಚಾರುದತ್ತ(ಮೃಚ್ಛಕಟಿಕಮ್)

ಸಾಮಾನ್ಯ ಪ್ರಜೆಯೊಬ್ಬನನ್ನು ನಾಯಕನನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿ ಜನಸಾಮಾನ್ಯರ ಜೀವನವನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸಿದ ಶೂದ್ರಕನ ಮೃಚ್ಛಕಟಿಕ ನಾಟಕದಲ್ಲಿಯೂ ನಾರೀವಿಧೇಯತೆಯ ಸನ್ನಿವೇಶಗಳನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. 

ಈ ನಾಟಕದ ಖಳನಾಯಕ ಶಕಾರ ವಸಂತಸೇನೆಯನ್ನು ವಶಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ನಾನಾವಿಧವಾಗಿ ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಪ್ರವಹಣ ವಿಪರ್ಯಯದಿಂದ ಚಾರುದತ್ತನಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗಬೇಕಾದ ವಸಂತಸೇನೆ ಶಕಾರನ ಅಡ್ಡೆಯನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸುತ್ತಾಳೆ. ಹಿಂದೊಮ್ಮೆ ಶಕಾರನ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ರುಷ್ಟಳಾಗಿದ್ದ ಅವಳ ಕಾಲಿಗೆ ಬಿದ್ದು  ಶಕಾರ ಒಲಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ’ಸಾಂಪ್ರತಂ ಪಾದಯೋಃ ಪತಿತ್ವಾ ಪ್ರಸಾದಯಾಮಿ’ ಎಂದು ವಿಟನಿಗೆ ಹೇಳುತ್ತಾ ಹೋಗಿ ಅವಳ ಕಾಲಿಗೆ ಬೀಳುತ್ತಾನೆ.

ಏಷ ಪತಾಮಿ ಚರಣಯೋರ್ವಿಶಾಲನೇತ್ರೇ

ಹಸ್ತಾಂಜಲಿಂ ದಶನಖೇ ತವ ಶುದ್ಧದಂತಿ |

ಯತ್ತವ ಮಯಾಪಕೃತಂ ಮದನಾತುರೇಣ 

ತತ್ಕ್ಷಾಮಿತಾಸಿ ವರಗಾತ್ರಿ ತವಾಸ್ಮಿ ದಾಸಃ||  ಮೃಚ್ಛಕಟಿಕಮ್, ಅಷ್ಟಮೋಂಕಃ, ೧೮

(ಓ ವಿಶಾಲವಾದ ದೃಷ್ಟಿಯುಳ್ಳವಳೇ ನಾನು ನಿನ್ನ ಕಾಲಿಗೆ ಬೀಳುತ್ತೇನೆ. ಮುತ್ತಿನಂಥ ಹಲ್ಲಿನವಳೇ, ನಿನ್ನ ಪಾದಗಳ ಹತ್ತು ಉಗುರುಗಳ ಮೇಲೆ ಹಸ್ತಾಂಜಲಿಯನ್ನಿಡುತ್ತೇನೆ. ಹೇ ಸುಂದರಶರೀರದವಳೇ, ಕಾಮಾತುರನಾಗಿ ನಿನ್ನ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ನಾನು ಮಾಡಿದ ಅಪರಾಧವನ್ನು ಕ್ಷಮಿಸು. ನಾನು ನಿನ್ನ ದಾಸನಾಗಿದ್ದೇನೆ.)

ವಸಂತಸೇನೆಯು ’ತೊಲಗು ಇಲ್ಲಿಂದ’ ಎನ್ನುತ್ತ ಕಾಲಿಗೆ ಬಿದ್ದ ಅವನನ್ನು ಒದೆಯುತ್ತಾಳೆ. ಆಗ ಕೋಪಗೊಂಡ ಶಕಾರ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ - 

ಯಚ್ಚುಂಬಿತಮಂಬಿಕಾಮಾತೃಕಾಭಿರ್ಗತಂ

ನ ದೇವಾನಾಮಪಿ ಯತ್ಪ್ರಣಾಮಮ್ |

ತತ್ಪಾತಿತಂ ಪಾದತಲೇನ ಮುಂಡಂ

ವನೇ ಶೃಗಾಲೇನ ಯಥಾ ಮೃತಾಂಗಮ್ || ಮೃಚ್ಛಕಟಿಕಮ್, ಅಷ್ಟಮೋಂಕಃ, ೩೧

(ನನ್ನ ತಾಯಿಯಿಂದ ಚುಂಬಿಸಲ್ಪಟ್ಟ, ಯಾವ ದೇವರಿಗೂ ಮಣಿಯದ ಈ ನನ್ನ ತಲೆಯನ್ನು ನರಿಯು ಶವವನ್ನು ಒದ್ದಂತೆ ನಿನ್ನ ಪಾದಗಳಿಂದ ಒದ್ದೆಯಲ್ಲ!)

ವಸಂತಸೇನೆ ಅವನನ್ನು ಬಹುವಿಧವಾಗಿ ತಿರಸ್ಕರಿಸಿದರೂ ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ ಅವಳನ್ನು ಬೇಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ ಶಕಾರ.

ಸುವರ್ಣಕಂ ದದಾಮಿ ಪ್ರಿಯಮ್ ವದಾಮಿ ಪತಾಮಿ ಶೀರ್ಷೇಣ ಸವೇಷ್ಟನೇನ|

ತಥಾಪಿ ಮಾಂ ನೇಚ್ಛತಿ ಶುದ್ಧದಂತಿ ಕಿಂ ಸೇವಕಂ ಕಷ್ಟಮಯಾ ಮನುಷ್ಯಾಃ|| 

(ಚಿನ್ನವನ್ನು ಕೊಡುತ್ತೇನೆ. ಮುಂಡಾಸಿನ ತಲೆಯೊಂದಿಗೆ (ಪಾದಗಳಿಗೆ) ಬೀಳುತ್ತೇನೆ. ಆದರೂ ನನ್ನನ್ನು ನಿನ್ನ ಸೇವಕನನ್ನಾಗಿ ಸ್ವೀಕರಿಸುತ್ತಿಲ್ಲ ಯಾಕೆ? ಮನುಷ್ಯರ ಜೀವನ ಕಷ್ಟಮಯ)

ಮೃಚ್ಛಕಟಿಕದ ನಾಯಕ ಚಾರುದತ್ತ ಉದಾತ್ತ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವವನ್ನು ಹೊಂದಿದವನು. ಶಕಾರನಿಂದ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಂಡು ಚಾರುದತ್ತನ ಮನೆಯನ್ನು ವಸಂತಸೇನೆ ಪ್ರವೇಶಿಸಿದಾಗ ಅಲ್ಲಿ ಕತ್ತಲೆಯಿತ್ತು. ಚಾರುದತ್ತನು ಅವಳನ್ನು ತನ್ನ ಸೇವಿಕೆ ರದನಿಕೆಯೆಂದು ತಿಳಿದು ಶೀತವಾಯುವಿನಿಂದ ಪೀಡಿತನಾದ ಮಗನನ್ನು ಒಳಗೆ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗಿ ಅವನನ್ನು ಹೊದಿಕೆಯಿಂದ ರಕ್ಷಿಸುವಂತೆ ಆದೇಶಿಸುತ್ತಾನೆ. ಅನಂತರ ಸತ್ಯವನ್ನು ತಿಳಿದು ಬೇಜಾರುಮಾಡಿಕೊಂಡು ಅವಳಲ್ಲಿ ಕ್ಷಮೆಯನ್ನು ಯಾಚಿಸುತ್ತಾನೆ. ’ಭವತಿ ವಸಂತಸೇನೇ, ಅನೇನಾವಿಜ್ಞಾನಾದಪರಿಜ್ಞಾತಪರಿಜನೋಪಚಾರೇಣಾಪರಾದ್ಧೋಽಸ್ಮಿ| ಶಿರಸಾ ಭವತೀಮನುನಯಾಮಿ |’  (ಆದರಣೀಯ ವಸಂತಸೇನೆ, ಅಜ್ಞಾನದಿಂದ ಸರಿಯಾಗಿ ಗುರುತಿಸದೆ ಸೇವಕಿಯಂತೆ ನಡೆಸಿಕೊಂಡು ಅಪರಾಧಿಯಾಗಿದ್ದೇನೆ. ತಲೆಬಾಗಿ ಕ್ಷಮೆ ಯಾಚಿಸುತ್ತೇನೆ.) 

ವಸಂತಸೇನೆಯು ವೇಶ್ಯೆಯಾಗಿದ್ದರೂ ಅವಳನ್ನು ಚಾರುದತ್ತ ಎಂದಿಗೂ ಆ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ನೋಡಲಿಲ್ಲ. ’ದೇವತೋಪಸ್ಥಾನಯೋಗ್ಯಾ ಯುವತಿರಿಯಂ’ ಎಂದು ಅವಳನ್ನು ಗೌರವದಿಂದ ನೋಡುತ್ತಾನೆ. ಅವಳು ನ್ಯಾಸವಾಗಿಟ್ಟಿದ್ದ ಆಭರಣಗಳ ಅಪಹರಣವಾದಾಗ ಅಷ್ಟೇ ವಿನಯಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ಗೆಳೆಯ ಮೈತ್ರೇಯನ ಮೂಲಕವಾಗಿ ಸಂದೇಶವನ್ನು ಕಳಿಸುತ್ತಾನೆ.  ಮೈತ್ರೇಯನು ’ತತ್ರ ಭವಾನ್ ಚಾರುದತ್ತಃ ಶೀರ್ಷೇಽಂಜಲಿಂ ಕೃತ್ವಾ ಭವತೀಂ ವಿಜ್ಞಾಪಯತಿ’(ಮಾನ್ಯ ಚಾರುದತ್ತನು ತಲೆಬಾಗಿ ಅಂಜಲಿಬದ್ಧನಾಗಿ ನಿನ್ನಲ್ಲಿ ವಿಜ್ಞಾಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದಾನೆ.)  ಎನ್ನುತ್ತ ಅವನ ಸಂದೇಶವನ್ನು ಅವಳಿಗೆ ತಿಳಿಸುತ್ತಾನೆ.

ಹೀಗೆ ಮೃಚ್ಛಕಟಿಕ ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಶೂದ್ರಕ ಕವಿ ಖಳ ಶಕಾರನ ಕಪಟ ವಿಧೇಯತೆಯನ್ನೂ, ನಾಯಕ ಚಾರುದತ್ತನ ನೈಜ ವಿಧೇಯತೆಯನ್ನೂ ಸುಂದರವಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸಿದ್ದಾನೆ.

ಮಹಾಬಲ ಭಟ್ಟ, ಗೋವಾ

ನಾರೀವಿಧೇಯರು-ಉದಯನ(ರತ್ನಾವಲೀ)

ಹರ್ಷಮಹಾರಾಜನ ಇನ್ನೊಂದು ಪ್ರಸಿದ್ಧ ನಾಟಿಕಾ ’ರತ್ನಾವಲೀ’. ಇಲ್ಲಿಯೂ ಉದಯನನೇ ನಾಯಕ. ನಾಯಿಕೆ ರತ್ನಾವಳಿ ಅಥವಾ ಸಾಗರಿಕೆ. ಸಿಂಹಳದೇಶದಿಂದ ಬರುವಾಗ ಸಮುದ್ರದ ನೀರಿಗೆ ಬಿದ್ದು ಅಲ್ಲಿಂದ ರಕ್ಷಿತಳಾಗಿ ಕೌಶಾಂಬಿಯನ್ನು ಸೇರಿದ್ದರಿಂದ ಅವಳಿಗೆ ಸಾಗರಿಕೆ ಎಂಬ ಅಭಿಧಾನ. ಈ ನಾಟಕದಲ್ಲಿಯೂ ನಾಯಕ ತನ್ನ ಪತ್ನಿ ವಾಸವದತ್ತೆಗೆ ಹೆದರಿ ಕಾಲಿಗೆ ಬೀಳುವ ಸನ್ನಿವೇಶ ಇದೆ. ಉದಯನನಿಗೆ ವಾಸವದತ್ತೆಯ ಮೇಲಿರುವ ಪ್ರೀತಿ ಪ್ರಶ್ನಾತೀತ. ಹಾಗಾಗಿಯೇ ವಾಸವದತ್ತೆ ಕೋಪಗೊಂಡಾಗಲೂ ಅವಳನ್ನು ಧಿಕ್ಕರಿಸದೆ ಕಾಲಿಗೆ ಬಿದ್ದು ಅನುನಯಿಸುತ್ತಾನೆ. ಉತ್ಕಟ ಪ್ರೀತಿಯಿಂದಾಗಿಯೇ ಸ್ವಲ್ಪ ಭಯವೂ ಇದೆ. ವಾಸವದತ್ತೆಗೆ ಉದಯನನನ್ನು ತನ್ನವನನ್ನಾಗಿಯೇ ಇರಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕೆಂಬ ಹಂಬಲ. ಹಾಗಾಗಿ ತನ್ನ ಪರಿಜನರಲ್ಲಿ ಸುಂದರವಾಗಿರುವ ಕನ್ಯೆಯರನ್ನು ಅವನಿಂದ ಬಚ್ಚಿಡಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾಳೆ. ನಂತರ ಆ ಕನ್ಯಕೆಯರು ಅಭಿಜಾತರೆಂದು ತಿಳಿದಾಗ ಅವರನ್ನು ಉದಯನನಿಗೆ ಒಪ್ಪಿಸುತ್ತಾಳೆ. ಇರಲಿ.

ಒಂದನೆಯ ಅಂಕದಲ್ಲಿ ಮದನಿಕೆ ಎಂಬ ವಾಸವದತ್ತೆಯ ಸಖಿ ರಾಜ್ಞಿಯ ನಿರೋಪವನ್ನು ರಾಜನಿಗೆ ತಿಳಿಸುತ್ತ ’ದೇವೀ ವಿಜ್ಞಾಪಯತಿ' ಎಂದು ಹೇಳುವಲ್ಲಿ 'ದೇವ್ಯಾಜ್ಞಾಪಯತಿ' ಎಂದು ಹೇಳಿ ನಂತರ ಸರಿಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾಳೆ. ರಾಜನಿಗೆ ಅವಳ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ ಅವ್ಯಕ್ತ ಆನಂದವಾಗುತ್ತದೆ. ’ಮದನಿಕೇ! ನನ್ವಾಜ್ಞಾಪಯತೀತ್ಯೇವ ರಮಣೀಯಮ್’ ಎಂದು ಹೇಳಿ ವಾಸವದತ್ತೆಯ ಬಗ್ಗೆ ತನಗಿರುವ ಆದರವನ್ನು ಉದಯನ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸುತ್ತಾನೆ. ಮದನಪೂಜೆಯ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ರಾಜನನ್ನು ನೋಡಿ ಮನ್ಮಥನ ಬಾಣಗಳಿಗೆ ತುತ್ತಾದ ಸಾಗರಿಕೆ ಅಲ್ಲಿಯೇ ರಾಜನ ಚಿತ್ರವೊಂದನ್ನು ಬರೆಯುತ್ತಾಳೆ. ಅವಳ ಸಖಿ ಸುಸಂಗತೆ ಅದರ ಪಕ್ಕದಲ್ಲೇ ಸಾಗರಿಕೆಯ ಚಿತ್ರವನ್ನೂ ಬರೆಯುತ್ತಾಳೆ. ಅಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದ ರಾಜ ಅದನ್ನು ನೋಡಿ ಸಾಗರಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಅನುರಕ್ತನಾಗುತ್ತಾನೆ. ಅವರ ಪ್ರಣಯಚೇಷ್ಟೆಯನ್ನು ರಾಣಿಗೆ ತಿಳಿಸುವುದಾಗಿ ಸುಸಂಗತೆಯು ಹೇಳಿದಾಗ ರಾಜನು ಅವಳಿಗೆ ಆಭರಣಾದಿಗಳನ್ನು ಕೊಟ್ಟು ರಾಣಿಗೆ ತಿಳಿಸದಂತೆ ಅನುನಯಿಸುತ್ತಾನೆ. 

ಮುಂದೆ ವಿದೂಷಕನು ಸಾಗರಿಕೆಯನ್ನು ಅಪರವಾಸವದತ್ತೆ ಎಂದು ಕರೆದಾಗ ರಾಜನು ವಾಸವದತ್ತೆಯ ನಾಮಸ್ಮರಣದಿಂದಲೇ ಬೆಚ್ಚಿಬಿದ್ದು ತಾನು ಹಿಡಿದಿದ್ದ ಸಾಗರಿಕೆಯ ಕೈಯನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಬಿಡುತ್ತಾನೆ. ಆಷ್ಟೊಂದು ಭಯ ಅವನಿಗೆ ವಾಸವದತ್ತೆಯ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ. ಅಲ್ಲಿಗೆ ಅವರ ಪ್ರಣಯಭಂಗ ಉಂಟಾಗುತ್ತದೆ. ಆದರೆ  ಕಾಕತಾಳೀಯವಾಗಿ ವಾಸವದತ್ತೆ ನಿಜವಾಗಿಯೂ ಅಲ್ಲಿಗೆ ಆಗಮಿಸುತ್ತಾಳೆ. ಅಲ್ಲಿ ಸಾಗರಿಕೆ ಉದಯನರ ಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ನೋಡಿ ಕುಪಿತಳಾಗುತ್ತಾಳೆ. ಅವಳ ಕೋಪದ ಪ್ರಶ್ನೆಯನ್ನು ಕೇಳಿ ನಡುಗಿದ ರಾಜನಿಗೆ ಏನು ಹೇಳಬೇಕೆಂದೇ ತೋಚುವುದಿಲ್ಲ. ಆಗ ವಿದೂಷಕನೇ ಸುಳ್ಳು ಹೇಳುತ್ತಾನೆ. ರಾಜ್ಞಿಯು ಸಂಶಯಪೀಡಿತಳಾದರೂ ತಲೆ ನೋವಿನ ನೆವದಿಂದ ಅಲ್ಲಿಂದ ಹೋಗಲುದ್ಯುಕ್ತಳಾಗುತ್ತಾಳೆ. ಅವಳು ಕೋಪಗೊಂಡಿದ್ದಾಳೆ ಎಂದು ಅರಿತ ವತ್ಸರಾಜ ಅವಳ ಸೆರಗನ್ನು ಹಿಡಿದು ಅನುನಯಿಸಲು ಮುಂದಾಗುತ್ತಾನೆ.

ಪ್ರಸೀದೇತಿ ಬ್ರೂಯಾಮಿದಮಸತಿ ಕೋಪೇ ನ ಘಟತೇ 

ಕರಿಷ್ಯಾಮ್ಯೇವಂ ನೋ ಪುನರಿತಿ ಭವೇದಭ್ಯುಪಗಮಃ |

ನ ಮೇ ದೋಷೋಽಸ್ತೀತಿ ತ್ವಮಿದಮಪಿ ನ ಜ್ಞಾಸ್ಯಸಿ ಮೃಷಾ

ಕಿಮೇತಸ್ಮಿನ್ ವಕ್ತುಂ ಕ್ಷಮಮಿತಿ ನ ವೇದ್ಮಿ ಪ್ರಿಯತಮೇ ||

ಓವೋ ದೇವಿಯೆ ಶಾಂತಳಾಗೆನೆ ಕಂಡುಬಾರದು ನೀನು ಕೋಪಗೊಂಡುದು

ಮತ್ತೆ ನಾನಿಂತೆಸೆಗೆನೆಂದೆನೆ ನಾನು ಮಾಡಿದ ತಪ್ಪಿನೊಪ್ಪಿಗೆಯಪ್ಪುದು |

ನನ್ನ ಕಡೆಯಿಂದಾವ ತಪ್ಪೂ ಇಲ್ಲವೆಂದೆನೆ  ನೀನು ಸುಳ್ಳೆಂದೆನುವೆ

ಆದ ಕಾರಣ ಏನು ಪೇಳ್ವುದು ಯುಕ್ತವೆನುವುದನರಿಯದಿಂದಾನಿರ್ಪೆನು ||

ಎಷ್ಟೇ ಹೇಳಿದರೂ ಕೇಳಿದೆ ದೇವಿ ಹೊರಟೇ ಬಿಟ್ಟಳು. ಅವಳನ್ನು ಅನುನಯಿಸುವುದಕ್ಕಾಗಿ ಉದಯನನೂ ಅಂತಃಪುರದತ್ತ ಸಾಗುತ್ತಾನೆ.

ವಿದೂಷಕನ ಉಪಾಯದಿಂದ ಸಾಗರಿಕೆಯು ವಾಸವದತ್ತೆಯ ವೇಷವನ್ನೂ ಅವಳ ಸಖಿ ಸುಸಂಗತೆಯು ವಾಸವದತ್ತೆಯ ಸಖಿ ಕಾಂಚನಮಾಲಾಳ ವೇಷವನ್ನೂ ಧರಿಸಿ ಉದಯನನನ್ನು ಭೇಟಿಯಾಗಲು ಬರುವ ಯೋಜನೆ ತಯಾರಾಗುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಇದರ ಸುಳಿವು ಹೇಗೋ ವಾಸವದತ್ತೆಗೆ ಸಿಕ್ಕಿಬಿಡುತ್ತದೆ. ಅವಳೇ ಮೊದಲು ಸಂಕೇತಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಹೋಗುತ್ತಾಳೆ. ರಾಜನು ಸಾಗರಿಕೆಯೆಂದೇ ತಿಳಿದು ಪ್ರೇಮನಿವೇದನೆಯನ್ನು ಮಾಡಿಕೊಂಡಾಗ ರೋಷಗೊಂಡು ತಪಿಸುತ್ತಾಳೆ. ಆಗ ರಾಜನು ಅನನ್ಯಗತಿಕನಾಗಿ ಅವಳ ಪಾದಗಳ ಮೇಲೆ ತಲೆಯಿಡುತ್ತಾ ಬೇಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ.

ಆತಾಮ್ರತಾಮಪನಯಾಮಿ ವಿಲಕ್ಷ ಏಷ

ಲಾಕ್ಷಾಕೃತಾಂ ಚರಣಯೋಸ್ತವ ದೇವಿ ಮೂರ್ಧ್ನಾ |

ಕೋಪೋಪರಾಗಜನಿತಾಂ ತು ಮುಖೇಂದುಬಿಂಬೇ

ಹರ್ತುಂ ಕ್ಷಮೋ ಯದಿ ಪರಂ ಕರುಣಾಮಯಿ ಸ್ಯಾತ್ || ರತ್ನಾವಲೀ, ತೃತೀಯೋಂಕಃ, ೧೪

ಅಲತಿಗೆ ರಸದಿಂದಾದೀ ನಿನ್ನಡಿಯೊಂದರುಣತೆಯನು ನಾನಿಂದು

ಬೇಗನೆ ನನ್ನೀ ಮುಡಿಯಿಂದುಬ್ಬುತೆ ತೊಡೆವೆನು ಲಜ್ಜೆಯೊಳುರೆಸಂದು |

ಆದರೆ ಕೋಪಗ್ರಹಣದೊಳಾದೀವದನೇಂದುವಿನೊಂದರುಣತೆಯ

ತೊಡೆಯಲು ಶಕ್ತನು ನಾನಹೆನೆನ್ನೊಳು ತೋರುವುದಾದರೆ ನೀಂ-ದಯೆಯ|| ಕನ್ನಡ ಹರ್ಷಮಹಾಸಂಪುಟ, ಪು.೯೨

ಆದರೆ ಖತಿಗೊಂಡ ರಾಣಿ ಸಮಾಧಾನವನ್ನು ಪಡೆಯದೆ ಹೊರಡಲು ಅಣಿಯಾಗುತ್ತಾಳೆ. ಕಾಲಿಗೆ ಬಿದ್ದಿರುವ ಪತಿಯನ್ನು ಹಾಗೆ ತಿರಸ್ಕರಿಸುವುದು ಯೋಗ್ಯವಲ್ಲವೆಂದು ಕಾಂಚನಮಾಲೆಯು ಹೇಳಿದರೂ ಕೇಳದೆ ಹೊರಟುಹೋಗುತ್ತಾಳೆ. ಉದಯನ ಮಾತ್ರ “ದೇವೀಪ್ರಸಾದನಂ ಮುಕ್ತ್ವಾ ನಾನ್ಯದತ್ರೋಪಾಯಂ ಪಶ್ಯಾಮಿ' ಎನ್ನುತ್ತ ಅವಳನ್ನೇ ಅನುಸರಿಸುತ್ತಾನೆ.

ಹೀಗೆ ಹೋಗುವಾಗ ಮಧ್ಯೆ ವಾಸವದತ್ತೆಯ ವೇಷದಲ್ಲಿ ನೇಣುಹಾಕಿಕೊಳ್ಳಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಿರುವ ಸಾಗರಿಕೆ ಗೋಚರವಾಗುತ್ತಾಳೆ. ಅವಳನ್ನು ವಾಸವದತ್ತೆಯೆಂದೇ ಭ್ರಮಿಸಿದರೂ ನಂತರ ಸಾಗರಿಕೆಯೆಂದು ತಿಳಿದು ಹರ್ಷವನ್ನು ಹೊಂದುತ್ತಾನೆ ರಾಜ. ಅತ್ತ ಕಾಲಿಗೆ ಬಿದ್ದ ಆರ್ಯಪುತ್ರನನ್ನು ಅಲಕ್ಷಿಸಿ ನಿಷ್ಠುರಳಾದ ಬಗ್ಗೆ ಬೇಸರಿಸಿಕೊಂಡ ವಾಸವದತ್ತೆ ಅವನನ್ನು ಅನುನಯನಗೊಳಿಸಲು ಮತ್ತದೇ ಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಬರುತ್ತಾಳೆ. ಅಷ್ಟರಲ್ಲಿ ಸಾಗರಿಕೆ ಹಾಗೂ ಉದಯನರ ಸಂವಾದ ಆರಂಭವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಪ್ರಾಣಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಿಯಳಾದ ದೇವಿಯ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಯಾಕೆ ಅಪರಾಧವನ್ನು ಎಸಗುತ್ತೀ ಎಂದು ಕೇಳಿದಾಗ ರಾಜ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ – 

ಶ್ವಾಸೋತ್ಕಂಪಿನಿ ಕಂಪಿತಂ ಕುಚಯುಗೇ ಮೌನೇ ಪ್ರಿಯಂ ಭಾಷಿತಂ

ವಕ್ತ್ರೇಽಸ್ಯಾಃ ಕುಟಿಲೀಕೃತಭ್ರುಣಿ ತಥಾ ಯಾತಂ ಮಯಾ ಪಾದಯೋಃ |

ಇತ್ಥಂ ನಃ ಸಹಜಾಭಿಜಾತಜನಿತಾ ಸೇವೈವ ದೇವ್ಯಾಃ ಪರಮ್

ಪ್ರೇಮಾಬಂಧವಿವರ್ಧಿತಾಧಿಕರಸಾ ಪ್ರೀತಿಸ್ತು ಯಾ ಸಾ ತ್ವಯಿ || ರತ್ನಾವಲೀ, ತೃತೀಯೋಂಕಃ, ೧೮

ಯತ್ನದಿಂದುಸಿರೆಳೆದು ಬಿಡುವಂದು ಅದುರುತಿರು-

ವವಳ ಆ ಕುಚಯುಗವು ನಡುಗಿದೆನು ನಾನು 

ಮೌನದಿಂದವಳಿರ್ದವೇಳೆಯೊಳು ಅವಳಿಗತಿ-

ಹಿತವಾಗಿ ಸವಿನುಡಿಯನಾಡಿದೆನು ನಾನು

ಕೋಪದಿಂದಿರದವಳು ಹುಬ್ಬು ಗಂಟಿಕ್ಕಿರಲು

ಅವಳ ಆ ಪಾದಗಳಿಗೆರಗಿದೆನು ನಾನು

ಅವಳ ಆ ಸದ್ವಂಶ ಸಂಜನಿತ ಅಭಿಮಾನ-

ಕೊಪ್ಪುವಷ್ಟನೆ ನಾನು ಸೇವೆಯೆಸಗಿದೆನು

ಪ್ರೇಮಾನುಬಂಧದಿಂದಧಿಕವನೆ ವೃದ್ಧಿಸಿದ

ರಸಸಾರಸರ್ವವನು ನಿನಗೊಪ್ಪಿಸಿದೆನು.

ಮರೆಯಲ್ಲಿ ನಿಂತು ಕೇಳಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದ ವಾಸವದತ್ತೆಗೆ ನಾಯಿಯ ಬಾಲದಂತೆ ಮತ್ತೆ ಡೊಂಕಾದ ರಾಜನ ಮೇಲೆ ಅಪಾರ ಸಿಟ್ಟುಬಂತು. ಅವಳನ್ನು ನೋಡಿ ಬೆಚ್ಚಿದ ವತ್ಸರಾಜ ಮತ್ತೆ ಅವಳ ಕಾಲಿಗೆರಗಿ ತಪ್ಪಾಯಿತೆಂದು ಅಲವೊತ್ತುಕೊಂಡ. ವೇಷಸಾದೃಶ್ಯದಿಂದಾಗಿ ಈ ರೀತಿಯ ಸಂಭ್ರಾಂತಿಯುಂಟಾಯಿತು ಎಂದು ಅನುನಯಿಸಲು ಯತ್ನಿಸಿದ. ಆದರೆ ಎಲ್ಲವೂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಗೋಚರವೇ ಆಗಿದ್ದರಿಂದ ಮಹಾರಾಜ್ಞಿ ಅವನನ್ನು ತಿರಸ್ಕರಿಸಿ ವಿದೂಷಕನನ್ನೂ ಸಾಗರಿಕೆಯನ್ನೂ ಬಂಧಿಸಿ ಮುನ್ನಡೆಯುತ್ತಾಳೆ.

ಮಹಾಬಲ ಭಟ್ಟ, ಗೋವಾ

ನಾರೀವಿಧೇಯರು - ಉದಯನ (ಪ್ರಿಯದರ್ಶಿಕಾ)

ಹರ್ಷಚಕ್ರವರ್ತಿಯ ಪ್ರಿಯದರ್ಶಿಕಾ ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ನಾಯಕ ಉದಯನ ತನ್ನ ಪತ್ನಿ ವಾಸವದತ್ತೆಯ ಕಾಲಿಗೆರಗುವ ಸಂದರ್ಭ ಚಿತ್ರಿತವಾಗಿದೆ. ವಾಸವದತ್ತೆಯಲ್ಲಿ ನ್ಯಸ್ತವಾಗಿಟ್ಟಿರುವ ದೃಢವರ್ಮಸುತೆ ಪ್ರಿಯದರ್ಶಿಕೆಯು ಪ್ರಾಯಪ್ರಬುದ್ಧೆಯಾದಾಗ ರಾಜನ ಕಣ್ಣಿಗೆ ಬಿದ್ದು ಪ್ರೇಮಪ್ರಕರಣದ ಆರಂಭವಾಗುತ್ತದೆ. ವಾಸವದತ್ತೆ ಹಾಗೂ ಉದಯನರ ಪ್ರಣಯಪ್ರಸಂಗದ ನಾಟಕವೊಂದು ಕೌಮುದೀಮಹೋತ್ಸವದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಅರಮನೆಯಲ್ಲಿ ಏರ್ಪಾಡಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಅದರಲ್ಲಿ ಪ್ರಿಯದರ್ಶಿಕೆ ವಾಸವದತ್ತೆಯ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸಿದರೆ, ಅವಳ ಗೆಳತಿ ಮನೋರಮೆ ವತ್ಸರಾಜನ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸುವುದೆಂದು ನಿಶ್ಚಯವಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ ರಾಜನ ನರ್ಮ ಸಚಿವ ವಿದೂಷಕ ವಸಂತಕ ಹಾಗೂ ಮನೋರಮೆಯರು ಉದಯನನಿಗೆ ಪ್ರಿಯದರ್ಶಿಕೆಯನ್ನು ಹತ್ತಿರದಿಂದ ನೋಡುವ, ಸ್ಪರ್ಶಿಸುವ ಅವಕಾಶವನ್ನು ಕಲ್ಪಿಸುವುದಕ್ಕಾಗಿ ಸ್ವಯಂ ಉದಯನನೇ ಉದಯನನಾಗಿ ರಂಗಪ್ರವೇಶಿಸುವ ಯೋಜನೆಯನ್ನು ಹಾಕಿದರು. ನಾಟಕ ಮುಗಿದಮೇಲೆ ಹೇಗೋ ಈ ವಿಷಯವನ್ನು ತಿಳಿದ ವಾಸವದತ್ತೆ ಕೆಂಡಾಮಂಡಲಳಾದಳು. ಅವಳ ಕೋಪವನ್ನು ತಣಿಸುವುದಕ್ಕಾಗಿ ಎಲ್ಲರೆದುರೇ ಅವಳ ಕಾಲಿಗೆ ಬೀಳುತ್ತಾನೆ ಕೌಶಾಂಬೀಶ ಉದಯನ.

ಸ್ನಿಗ್ಧಂ ಯದ್ಯಪಿ ವೀಕ್ಷಿತಂ ನಯನಯೋಸ್ತಾಮ್ರಾ ತಥಾಪಿ ದ್ಯುತಿ-

ರ್ಮಾಧುರ್ಯೇಽಪಿ ಸತಿ ಸ್ಖಲತ್ಯನುಪದಂ ತೇ ಗದ್ಗದಾ ವಾಗಿಯಮ್|

ನಿಶ್ವಾಸಾ ನಿಯತಾ ಅಪಿ ಸ್ತನಭರೋತ್ಕಂಪೇನ ಸಂಲಕ್ಷಿತಾಃ

ಕೋಪಸ್ತೇ ಪ್ರಕಟಪ್ರಯತ್ನವಿಘೃತೋಽಪ್ಯೇಷ ಸ್ಫುಟಂ ಲಕ್ಷ್ಯತೇ || 

(ಪ್ರಿಯದರ್ಶಿಕಾ ತೃತೀಯೋಂಕಃ, ೧೩)

(ಸ್ನಿಗ್ಧವಾದುದು ನಿನ್ನ ನೋಟವು ಈಗ ಕಡು ಕೆಂಪೇರಿದೆ. 

ಮಧುರವಾಗಿಹ ನಿನ್ನ ಗದ್ಗದ ಪದಪದಕೆ ತೊದಲುತ್ತಿದೆ

ನಿಯತವಿದ್ದರು ನಿನ್ನ ಉಸಿರಿದು ನಡುಕವೆದೆಯೊಳು ತೋರಿದೆ

ಯತ್ನದಿಂದವಿತಿದ್ದರೂ ಈ ಕೋಪ ಸಲೆ ಹೊರತೋರಿದೆ.)

(ಎಸ್.ವಿ.ಪರಮೇಶ್ವರಭಟ್ಟರ ಕನ್ನಡ ಹರ್ಷಮಹಾಸಂಪುಟ ಪು.೩೪)

ಎಂದು ಮಹಾರಾಣಿಯ ಕೋಪವನ್ನು ವರ್ಣಿಸುತ್ತ ’ಪ್ರಸೀದ ಪ್ರಿಯೇ ಪ್ರಸೀದ’ ಎಂದು ಬೇಡುತ್ತ ಅವಳ ಚರಣಗಳಿಗೆ ಮಣಿಯುತ್ತಾನೆ. ಅದಕ್ಕೆ ವಾಸವದತ್ತೆಯು ಆರಣ್ಯಿಕೆಯ ರೂಪದಲ್ಲಿರುವ ಪ್ರಿಯದರ್ಶಿಕೆಯನ್ನು ಎಳೆಯುತ್ತ ’ನೀನು ಕೋಪಗೊಂಡಿರುವೆಯೆಂದು ತಿಳಿದು ರಾಜನು ಅನುನಯಿಸುತ್ತಿರುವನು, ಹೋಗು’ ಎನ್ನುತ್ತಾ ತನ್ನ ಕೋಪವನ್ನು ಮರೆಮಾಚಲು ಯತ್ನಿಸುತ್ತಾಳೆ. ಆಗ ರಾಜ ಮತ್ತೆ ಅವಳನ್ನು ಅನುನಯಿಸುತ್ತಾನೆ.

ಬರಿದೆ ಹುಬ್ಬನ್ನೇಕೆ ಮುರಿಯುವೆ ಹಣೆಯ ಈ ಶಶಿಗೇಕೆ ಕುಂದನ್ನೆಸಗುವೆ?

ನಡುಗುದುಟಿಗಳ ನೆಲರಿಗದುರುವ ಬಂಧುಜೀವದ ನನಗೆ ಏಕೆಣೆಯೆನಿಸುವೆ?

ಎದೆಯ ಕುಚಯುಗಭಾರದಿಂದೀ ನಿನ್ನ ಬಡುನಡು ನೋಡು ಕಡು ಬಸವಳಿದಿದೆ

ನಿನ್ನ ಚಿತ್ತವ ಸೆಳೆಯಲೆಂದಾನಿಂತು ಆಡಿದೆ ಕೋಪವನು ಬಿಡೆ ಮಾನಿನಿ. 

(ಎಸ್.ವಿ.ಪರಮೇಶ್ವರಭಟ್ಟರ ಕನ್ನಡ ಹರ್ಷಮಹಾಸಂಪುಟ ಪು.೩೪)

ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾ ಮತ್ತೆ ಅವಳ ಕಾಲಿಗೆ ಬೀಳುತ್ತಾನೆ. ಅಷ್ಟಾದರೂ ವಾಸವದತ್ತೆಯ ಕೋಪ ಇಳಿಯುವುದಿಲ್ಲ. ರಾಜನಿಗೆ ಪ್ರಿಯಸಮಾಗಮದ ಖುಷಿಯ ಜೊತೆಗೆ ಪಟ್ಟದರಸಿಯ ಕೋಪದ ಭೀತಿ. ’ಭೀತಶ್ಚೋತ್ಸುಕಮಾನಸಶ್ಚ ಮಹತಿ ಕ್ಷಿಪ್ತೋಽಸ್ಮ್ಯಹಂ ಸಂಕಟೇ’ (ಭೀತಿ ಮೇಣೌತ್ಸುಕ್ಯ ಭಾವದೊಳಿಹೆನು ನಾನಿಂದೋವೊ ಬಹು ಸಂಕಟದೊಳು.) ಎಂದು ವಿದೂಷಕನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಸಂಕಟವನ್ನು ಹೇಳಿಕೊಳ್ಳುತ್ತ ’ಶಯ್ಯಾಗೃಹಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ದೇವಿಯನ್ನು ಪ್ರಸನ್ನಗೊಳಿಸುವ ಉಪಾಯವನ್ನು ಚಿಂತಿಸುತ್ತೇನೆ’ ಎಂದು ಹೋಗುತ್ತಾನೆ.

ವಾಸವದತ್ತೆಯನ್ನು ಪ್ರಸನ್ನಗೊಳಿಸುವುದೊಂದೇ ಅವಳ ಬಂಧನದಲ್ಲಿರುವ ಪ್ರಿಯದರ್ಶಿಕೆಯನ್ನು ಬಿಡಿಸುವ ಉಪಾಯ ಎಂದು ಉದಯನ ಯೋಚಿಸುತ್ತಿದ್ದಾನೆ. ಚತುರಂಗ ಬಲದ ಅಧಿಪತಿ ತಾನಾದರೂ ಪತ್ನಿಯ ಕೋಪದ ಎದುರಲ್ಲಿ ಅದಾವುದೂ ಪ್ರಯೋಜನಕ್ಕೆ ಬಾರದು ಎಂದು ಅವನು ಅರಿತಿದ್ದಾನೆ. ಅದಕ್ಕಾಗಿ ಅವನು ಎಷ್ಟು ಬಾರಿಯಾದರೂ ಅಂಜಲಿಬದ್ಧನಾಗಿ ಅವಳ ಕಾಲಿಗೆರಗಲು ಸಿದ್ಧನಿದ್ದಾನೆ. ಅದನ್ನೇ ವಿದೂಷಕನಿಗೆ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ – ’ಕಿಂ ತಿಷ್ಠಾಮಿ ಕೃತಾಂಜಲಿರ್ನಿಪತಿತೋ ದೇವ್ಯಾಃ ಪುರಃ ಪಾದಯೋಃ’.(ಪ್ರಿಯದರ್ಶಿಕಾ, ಚತುರ್ಥೋಂಕಃ ೧) “ಅಲ್ಲದಿರೆ ಕೈಮುಗಿಯುತವಳ ಪಾದಾಬ್ಜಯುಗಳಕೆ ಅಡ್ಡಬೀಳುತ ಬೇಡಿಕೊಳ್ಳಲೆ ದೇವಿಯ” – ಕನ್ನಡ ಹರ್ಷಮಹಾಸಂಪುಟ ಪು.ಸಂ.೩೮

ರಾಜ ಲಜ್ಜೆಯಿಂದ ಮಹಾರಾಣಿಯ ಬಳಿಗೆ ಹೋಗುತ್ತಾನೆ. ಅವನನ್ನು ಕಂಡ ರಾಣಿ ಪೀಠವನ್ನು ಬಿಟ್ಟೇಳುತ್ತಾಳೆ. ಉದಯನ ಅದರ ಆವಶ್ಯಕತೆ ಇಲ್ಲ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾನೆ. ಅವಳ ನೋಟದ ಪ್ರಸಾದಕ್ಕಾಗಿ ಕಾಯುತ್ತಿರುವವನು ತಾನು ಎಂದು ಹೇಳಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ. ವಸ್ತುತಃ ವಾಸವದತ್ತೆಯು ತನ್ನ ಚಿಕ್ಕಮ್ಮನ ಕುರಿತಾಗಿ ಯೋಚಿಸುತ್ತಿದ್ದಳು. ಚಿಂತೆಯಿಂದ ಪೀಠ ಬಿಟ್ಟು ನೆಲದ ಮೇಲೆ ಕುಳಿತ ರಾಣಿಯನ್ನು ನೋಡಿ ರಾಜನೂ ನೆಲದ ಮೇಲೆ ಕುಳಿತು ಕೈಮುಗಿದುಕೊಂಡು ಪ್ರಸನ್ನಳಾಗುವಂತೆ ಪ್ರಾರ್ಥಿಸುತ್ತಾನೆ.  ಕಿಮೇವಂ ಪ್ರಣತೇಽಪಿ ಮಯಿ ಗಂಭೀರತರಂ ಕೋಪಮುದ್ವಹಸಿ. 

“ಸ್ತಿಮಿತವಾಗಿಹ ನಿನ್ನ ಕೋಪವು ಮುಸುಕಿನೊಳಗಿನ ಗುದ್ದಿನಂದದೆ ನನ್ನ ನೋಯಿಸುತಿರ್ಪುದು.” (ಕೋಪಸ್ತೇ ಸ್ತಿಮಿತೋ ನಿಪೀಡಯತಿ ಮಾಂ ಗೂಢಪ್ರಹಾರೋಪಮಮ್).

ಎನ್ನುತ್ತ ಮತ್ತೆ ಅವಳ ಕಾಲಿಗೆರಗುತ್ತಾನೆ. ನಂತರ ಅವಳ ದುಃಖದ ಕಾರಣವನ್ನು ತಿಳಿದು ಸಮಾಧಾನಪಡಿಸುತ್ತಾನೆ. ವಾಸವದತ್ತೆಯ ಬಂಧುಗಳ ಕಷ್ಟನಿವಾರಣೆಗಾಗಿ ವತ್ಸರಾಜ ವಾಸವದತ್ತೆ ಕೇಳಿಕೊಳ್ಳುವ ಮೊದಲೇ ಕಾರ್ಯಪ್ರವೃತ್ತನಾಗಿದ್ದ. ಅದು ವಾಸವದತ್ತೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಉದಯನನಿಗಿರುವ ಪ್ರೀತ್ಯಾದರಗಳನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ. ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಿಯದರ್ಶಿಕೆಯ ಕೈಯನ್ನು ರಾಜನ ಕೈಯಲ್ಲಿಟ್ಟು ಪರಿಗ್ರಹಿಸಲು ಒತ್ತಾಯಿಸಿದ ವಾಸವದತ್ತೆಗೆ ’ದೇವೀ ಪ್ರಭವತಿ| ಕುತೋಽಸ್ಮಾಕಮನ್ಯಥಾ ಕರ್ತುಂ ವಿಭವಃ?’ (ದೇವಿಯದೇ ಅಧಿಕಾರ. ಬೇರೆ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ವರ್ತಿಸಲು ನಮಗೆ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವೆಲ್ಲಿದೆ?)ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ. ರೋಗಿ ಬಯಸಿದ್ದೂ ಹಾಲು ಅನ್ನ, ವೈದ್ಯ ಹೇಳಿದ್ದೂ ಹಾಲು ಅನ್ನ. 

ಮಹಾಬಲ ಭಟ್ಟ, ಗೋವಾ

ನಾರೀವಿಧೇಯರು-ಯಕ್ಷ-ಮೇಘದೂತಮ್

 

ಮೇಘದೂತಮ್ ಮಹಾಕವಿ ಕಾಳಿದಾಸನ ಅಮೋಘಖಂಡಕಾವ್ಯ. ಇದರಲ್ಲಿ ಯಕ್ಷನೊಬ್ಬ ತನ್ನ ಪತ್ನಿ ಯಕ್ಷಿಗೆ ವಿರಹ ಸಂದೇಶವನ್ನು ಕಳಿಸುತ್ತಾನೆ. ಅಲ್ಲಿ ಅಲಕಾನಗರಿಯನ್ನು ವರ್ಣಿಸುತ್ತ ಅಲ್ಲಿರುವ ರಕ್ತಾಶೋಕವೃಕ್ಷ ಹಾಗೂ ಕೇಸರತರುವಿನ ಬಗ್ಗೆ ಬರೆಯುತ್ತಾನೆ. ರಕ್ತಾಶೋಕವು ತನ್ನಂತೆ ನಿನ್ನ ಸಖಿಯ ವಾಮಪಾದವನ್ನು ಬಯಸುತ್ತದೆ ಹಾಗೂ ಕೇಸರ ತರು ನನ್ನಂತೆ ಅವಳ ಬಾಯಿಯಿಂದ ಚಿಮ್ಮುವ ಮದಿರೆಯನ್ನು ಬಯಸುತ್ತದೆ ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ.

ಏಕಸ್ಸಖ್ಯಾಸ್ತವ ಹಸ ಮಯಾ ವಾಮಪಾದಾಭಿಲಾಷೀ

ಕಾಂಕ್ಷತ್ಯನ್ಯೋ ವದನಮದಿರಾಂ ದೋಹದಚ್ಛದ್ಮನಾಸ್ಯಾಃ|| ಉತ್ತರಮೇಘ, ೧೭

(ನನ್ನಂತೆ ಚೆನ್ನಸುಗೆ ಕಾತರಿಸುತಿಹುದಲ್ಲಿ 

ನಿನ್ನ ಗೆಳತಿಯ ವಾಮಚರಣಕೆಳಸಿ

ದೋಹದವ್ಯಾಜದಿಂದೆನ್ನವೊಲು ಬಯಸುತಿದೆ

ಕೇಸರವು ಸತಿಯ ಮುಖಮದಿರೆಗೆಳಸಿ). ಕನ್ನಡ ಕಾಳಿದಾಸ ಮಹಾಸಂಪುಟ, ಪು.೫೯

ರಾಮಗಿರಿಯ ಆಶ್ರಮದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಪ್ರಿಯೆಯ ವಿರಹವ್ಯಥೆಯನ್ನು ಕಳೆಯಲು ಕಲ್ಲಿನ ಮೇಲೆ ಧಾತುರಾಗವನ್ನು ಬಳಸಿ ಚಿತ್ರವನ್ನು ಬಿಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ ಯಕ್ಷ. ಪ್ರಣಯಕುಪಿತೆಯಾದ ಅವಳನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸಿ ಅವಳ ಕಾಲಿಗೆ ಬಿದ್ದ ತನ್ನನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸುವುದು ಯಕ್ಷನ ಇಚ್ಛೆ. ಆದರೆ ಕಣ್ಣೀರು ಕಣ್ಣನ್ನು ಅಂಧಗೊಳಿಸಿ ಅದನ್ನು ಆಗಗೊಡುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಮೇಘನ ಮೂಲಕ ಸಂದೇಶ ಕಳಿಸುತ್ತಾನೆ.

ತ್ವಾಮಾಲಿಖ್ಯ ಪ್ರಣಯಕುಪಿತಾಂ ಧಾತುರಾಗೈಶ್ಶಿಲಾಯಾ-

ಮಾತ್ಮಾನಂ ತೇ ಚರಣಪತಿತಂ ಯಾವದಿಚ್ಛಾಮಿ ಕರ್ತುಂ|

ಅಸ್ರೈಸ್ತಾವನ್ಮುಹುರುಪಚಿತೈರ್ದೃಷ್ಟಿರಾಲುಪ್ಯತೇ ಮೇ

ಕ್ರೂರಸ್ತಸ್ಮಿನ್ನಪಿ ನ ಸಹತೇ ಸಂಗಮಂ ನೌ ಕೃತಾಂತಃ || ಉತ್ತರಮೇಘ, ೪೫

(ಅರೆಗಳಲ್ಲಿ ಕೆಂಗಾವಿಯಿಂದ ಹುಸಿ ಮುನಿಸಿನವಳ ಬರೆದು

ನಿನ್ನ ಮೆಲ್ಲಡಿಗೆ ಕೆಡಹಿಕೊಳಲು ಬರುತಿರಲು ಮುಂದುವರಿದು|

ಕಣ್ಣು ತುಂಬಿ ಕಂಗೆಡಿಸಿ ಕಂಬನಿಯ ಹಳ್ಳ ಹರಿದಿತಲ್ಲಽ

ಚಿತ್ರದಲ್ಲಿ ಕೂಡುವುದು ಕೂಡ ಆ ಇದಿಗೆ ಸೇರಲಿಲ್ಲಽ||) ಅಂಬಿಕಾತನಯದತ್ತ,ಕನ್ನಡ ಮೇಘದೂತ, ಉ.ಮೇ. ೪೨

ಮಹಾಬಲ ಭಟ್ಟ, ಗೋವಾ

ನಾರೀವಿಧೇಯರು-ದುಷ್ಯಂತ(ಅಭಿಜ್ಞಾನ ಶಾಕುಂತಲಮ್)

 ಕವಿಕುಲಗುರುವಿನ ಮಾಸ್ಟರ್ ಪೀಸ್ ಎಂದು ಕರೆಯಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಅಭಿಜ್ಞಾನಶಾಕುಂತಲಮ್ ಗ್ರಂಥದಲ್ಲಿಯೂ ಕಥಾನಾಯಕ ದುಷ್ಯಂತ ಶಕುಂತಲೆಯ ಪಾದಕ್ಕೆರಗುವ ಸನ್ನಿವೇಶ ಇದೆ. ಕಣ್ವಾಶ್ರಮದಲ್ಲಿ ಕಾಮಜ್ವರದಿಂದ ಬಳಲುತ್ತಿರುವ ಶಕುಂತಲೆಯ ಉಪಚಾರ ಮಾಡಲು ಮುಂದಾದ ದುಷ್ಯಂತ ’ಕಮಲದಂತೆ ಕೆಂಪಾಗಿರುವ ನಿನ್ನ ಚರಣಗಳನ್ನು ನನ್ನ ತೊಡೆಯಮೇಲಿರಿಸಿಕೊಂಡು ಒತ್ತಲೇನು?’ (ಅಂಕೇ ನಿಧಾಯ ಕರಭೋರು ಯಥಾಸುಖಂ ತೇ | ಸಂವಾಹಯಾಮಿ ಚರಣಾವುತ ಪದ್ಮತಾಮ್ರೌ || ಅಭಿಜ್ಞಾನಶಾಕುಂತಲಮ್, ತೃತೀಯೋಂಕಃ, ೧೯)

ಎಂದು ಕೇಳುತ್ತಾನೆ.

ದುರ್ವಾಸಮುನಿಯ ಶಾಪದಿಂದಾಗಿ ಶಕುಂತಲೆಯನ್ನು ತಿರಸ್ಕರಿಸಿದ ದುಷ್ಯಂತ ನಿಜವನ್ನು ತಿಳಿದಾಗ ಅತ್ಯಂತ ದುಃಖಕ್ಕೆ ಒಳಗಾಗುತ್ತಾನೆ. ಇಂದ್ರನ ಸಹಾಯಕ್ಕಾಗಿ ದೇವಲೋಕಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ಹಿಂದಿರುಗಿ ಬರುವಾಗ ಮಾರೀಚಾಶ್ರಮದಲ್ಲಿ ಶಕುಂತಲೆಯ ದರ್ಶನವಾಗುತ್ತದೆ. ಆಗ ತನ್ನ ಕೃತ್ಯಕ್ಕೆ ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತರೂಪವಾಗಿ ಶಕುಂತಲೆಯ ಕಾಲಿಗೆ ಬಿದ್ದು ಕ್ಷಮೆಯನ್ನು ಯಾಚಿಸುತ್ತಾನೆ. 

ಸುತನು ಹೃದಯಾತ್ಪ್ರತ್ಯಾದೇಶವ್ಯಲೀಕಮಪೈತು ತೇ

ಕಿಮಪಿ ಮನಸಃ ಸಂಮೋಹೋ ಮೇ ತದಾ ಬಲವಾನಭೂತ್|

ಪ್ರಬಲತಮಸಾಮೇವಂಪ್ರಾಯಾಃ ಶುಭೇಷು ಹಿ ವೃತ್ತಯಃ 

ಸ್ರಜಮಪಿ ಶಿರಸ್ಯಂಧಃ ಕ್ಷಿಪ್ತಾಂ ಧುನೋತ್ಯಹಿಶಂಕಯಾ ||

(ಸುತನು ಬಿಡು ನೀ ಕೆಮ್ಮನಿನಿಯನುತೊರೆದನೆನುವೊಂದಳಲನು

ಏನೋ ಬಲವತ್ತರದ ಸಮ್ಮೋಹನವು ಮುಸುಕಿತ್ತೆದೆಯನು |

ತಮವು ದಟ್ಟೈಸಿರ್ಪರಿಂತಾಡುವರು ಕುರಿತಹ ಶುಭವನು 

ಭ್ರಮಿಸಿ ಹಾವೆಂದೆಸೆವನಂಧನು ಕೊರಳಿಗಿರಿಸಿದ ಸರವನು || )

ಶಕುಂತಲೆಯು ಇದು ತನ್ನ ಜನ್ಮಾಂತರ ಪಾಪದ ಫಲವಾಗಿರಬಹುದು, ನಿನ್ನದೇನು ತಪ್ಪಿಲ್ಲ ಎನ್ನುತ್ತ ಪತಿಯನ್ನು ಆದರಿಸುತ್ತಾಳೆ.

ಮಹಾಬಲ ಭಟ್ಟ, ಗೋವಾ

ನಾರೀವಿಧೇಯರು-ಅಗ್ನಿಮಿತ್ರ-ಮಾಲವಿಕಾಗ್ನಿಮಿತ್ರಮ್

ಕಾಳಿದಾಸನ ಇನ್ನೊಂದು ಪ್ರಣಯಭರಿತ ಕೃತಿ ”ಮಾಲವಿಕಾಗ್ನಿಮಿತ್ರಮ್’. ಈ ಕೃತಿಯ ಮೂರನೆಯ ಅಂಕದಲ್ಲಿ ಅಶೋಕದೋಹದ ಪ್ರಸಂಗ ಇದೆ. ಸುಂದರಿಯರು ತಮ್ಮ ಅಲಂಕೃತಪಾದಗಳಿಂದ ಒದ್ದರೆ ಹೂ ಬಿಡದ ಅಶೋಕವೃಕ್ಷವು ಪುಷ್ಪಿತವಾಗುತ್ತದೆ ಎಂಬುದು ಕವಿಸಮಯ. ಪ್ರಾಯಃ ಎಲ್ಲ ಸಂಸ್ಕೃತಕಾವ್ಯಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಇದರ ಉಲ್ಲೇಖ ಬರುತ್ತದೆ. ಅಶೋಕ ವೃಕ್ಷ ಸುಂದರಿಯರ ಪಾದಾಹತಿಯನ್ನು ಬಯಸುತ್ತದೆ  ಎಂದೂ, ಒಂದು ವೇಳೆ ಹಾಗೆ ವೃಕ್ಷವು ಪುಷ್ಪಿತವಾದರೆ ಅದು ಆ ತರುಣಿಯ ಸೌಂದರ್ಯಕ್ಕೆ ಪ್ರಮಾಣ ಎಂತಲೂ ವರ್ಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. 

ಧಾರಿಣೀ ಇರಾವತೀ ಎಂಬ ಇಬ್ಬರು ಹೆಂಡಿರ ಮುದ್ದಿನ ರಾಜನಾಗಿದ್ದರೂ ಧೀರಲಲಿತ ನಾಯಕ ಅಗ್ನಿಮಿತ್ರನಿಗೆ ಮಾಳವಿಕೆಯೆಂಬ ನಾಟ್ಯಚತುರೆ ತರುಣಿಯಲ್ಲಿ ಆಸಕ್ತಿ. ಅದಕ್ಕೆ ಅವನ ನರ್ಮಸಚಿವ ಗೌತಮನ ಕುಮ್ಮಕ್ಕು ಬೇರೆ. ಗಣದಾಸ ಹರದತ್ತರ ಜಗಳದ ನೆಪದಿಂದ ಮಾಳವಿಕೆಯ ದರ್ಶನ ಪಡೆದ ಅಗ್ನಿಮಿತ್ರ ಅವಳನ್ನೇ ಕನವರಿಸುತ್ತಿರುತ್ತಾನೆ. ಧಾರಿಣಿಯ ಕಾಲುನೋವಿನಿಂದಾಗಿ ಅಶೋಕದೋಹದಕ್ಕೆ ಅಣಿಯಾಗುತ್ತಿರುವ ಮಾಳವಿಕೆಯೊದಿಗೆ ಉಪವನದಲ್ಲಿ  ಅಗ್ನಿಮಿತ್ರನ ಸಮಾಗಮದ ಸನ್ನಿವೇಶ ಕಾಳಿದಾಸನ ಲೇಖನಿಯಿಂದ ಅದ್ಭುತವಾಗಿ ಚಿತ್ರಿತವಾಗಿದೆ. 

ಬಕುಲಾವಲಿಕೆ ಎನ್ನುವ ದಾಸಿ ಮಾಳವಿಕೆಯ ಪಾದಗಳಿಗೆ ವರ್ಣವಿನ್ಯಾಸಮಾಡಿ ಅವಳನ್ನು ಅಣಿಗೊಳಿಸುತ್ತಿದ್ದಾಳೆ. ಮರೆಯಲ್ಲಿ ನಿಂತಿರುವ ಅಗ್ನಿಮಿತ್ರ ಅದನ್ನು ಆಸ್ವಾದಿಸುತ್ತಿದ್ದಾನೆ. ಅವಳ ಸುಂದರ ಪಾದಗಳು ಅಶೋಕದ ದೋಹದಾಪೇಕ್ಷೆಯನ್ನೂ, ಅಪರಾಧಿಯಾಗಿ ತಲೆ ಬಾಗಿದ ಪ್ರಿಯತಮನನ್ನೂ ದಮನಿಸಲು ಶಕ್ತವಾಗಿವೆ ಎಂದು ವರ್ಣಿಸುತ್ತಾನೆ.

ನವಕಿಸಲಯರಾಗೇಣಾಗ್ರಪಾದೇನ ಬಾಲಾ ಸ್ಫುರಿತನಖರುಚಾ ದ್ವೌ ಹಂತುಮರ್ಹತ್ಯನೇನ |

ಅಕುಸುಮಿತಮಶೋಕಂ ದೋಹದಾಪೇಕ್ಷಯಾ ವಾ ಪ್ರಣಮಿತಶಿರಸಂ ವಾ ಕಾಂತಮಾರ್ದ್ರಾಪರಾಧಮ್ ||

ಅದಕ್ಕೆ ವಿದೂಷಕ ’ಅಪರಾಧಿಯಾದ ನಿನಗೇ ಒದೆಯುತ್ತಾಳೆ’ ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ. ಸಿದ್ಧದರ್ಶಿಯಾದ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನ ಮಾತನ್ನು ಶಿರಸಾಪರಿಗ್ರಹಿಸುತ್ತೇನೆ ಎನ್ನುತ್ತ ಅಗ್ನಿಮಿತ್ರ ಮಾಳವಿಕೆಯ ಪಾದಾಹತಿಯು ತನಗೂ ಪ್ರಿಯವೇ ಎಂಬ ಭಾವವನ್ನು ಹೊರಗೆಡಹುತ್ತಾನೆ.

ಬಕುಲಾವಲಿಕೆಯು ತನ್ನ ಪಾದವನ್ನು ಅಲಂಕರಿಸಿದ ಪರಿಯನ್ನು  ಮಾಳವಿಕೆಯು ಬಹುವಾಗಿ ಮೆಚ್ಚಿಕೊಂಡಾಗ ಬಕುಲಾವಲಿಕೆಯು ತಾನು ಈ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಸ್ವಾಮಿಯ(ರಾಜನ) ಶಿಷ್ಯೆ ಎನ್ನುತ್ತಾಳೆ. ಅದರಿಂದ ಅಗ್ನಿಮಿತ್ರನು ದಾಸಿಯರ ಸಮಕ್ಷದಲ್ಲೇ ತನ್ನ ರಾಣಿಯರ ಚರಣಾಲಂಕಾರವನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದ ಎಂಬುದು ವಿದಿತವಾಗುತ್ತದೆ. ಒಂದು ಪಾದದ ಅಲಂಕಾರ ಮುಗಿದಾಗ ಬಕುಲಾವಲಿಕೆಯು ’ಅಲಂಕಾರ ಮುಗಿಯಿತು, ಬಾಯಿಯಿಂದ ಗಾಳಿ ಊದಿ ಒಣಗಿಸಬೇಕಾಗಿದೆ’ ಎಂದಾಗ ರಾಜನಿಗೆ ಈ ಅವಕಾಶ ತನಗೆ ಸಿಕ್ಕರೆ ಅದೆಷ್ಟು ಚೆನ್ನಾಗಿತ್ತು ಎನಿಸಿತು.

ಆರ್ದ್ರಾಲಕ್ತಕಮಸ್ಯಾಶ್ಚರಣಂ ಮುಖಮಾರುತೇನ ವೀಜಯಿತುಮ್ |

ಪ್ರತಿಪನ್ನಃ ಪ್ರಥಮತರಃ ಸಂಪ್ರತಿ ಸೇವಾವಕಾಶೋ ಮೇ ||

ಅನಂತರ ಮಾಳವಿಕೆಯು ಅಶೋಕವೃಕ್ಷಕ್ಕೆ ತನ್ನ ಪಾದದಿಂದ ಒದ್ದಾಗ ತಾನು ಪಾದಪ್ರಹಾರವನ್ನು ಪಡೆಯುವ ಭಾಗ್ಯದಿಂದ ವಂಚಿತನಾಗಿರುವೆನಲ್ಲ ಎಂದು ಹಳಹಳಿಸುತ್ತಾನೆ. 

ಹೀಗೆ ಅಗ್ನಿಮಿತ್ರನು ತನ್ನ ಮನಸ್ಸನ್ನು ಮಾಳವಿಕೆಯ ಚರಣಗಳಿಗೆ ಅರ್ಪಿಸಿಕೊಂಡಿರುವಾಗ ಅವನ ಎರಡನೆಯ ರಾಣಿ ಇರಾವತಿಯ ಪ್ರವೇಶವಾಗುತ್ತದೆ. ಮಾಳವಿಕೆಯೊಂದಿಗೆ ರಾಜನು ಸರಸವಾಡುತ್ತಿರುವುದನ್ನು ಕಂಡು ಕ್ರುದ್ಧಳಾಗುತ್ತಾಳೆ. ತನ್ನ ಕಟಿಪಟ್ಟವನ್ನು(ಸೊಂಟದ ಪಟ್ಟಿ-ಬೆಲ್ಟ್!) ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ರಾಜನಿಗೆ ಹೊಡೆಯಲು ಮುಂದಾಗುತ್ತಾಳೆ. ಅದನ್ನು ಅಗ್ನಿಮಿತ್ರನು ವರ್ಣಿಸುವ ಪರಿಯನ್ನು ನೋಡಿ-

ಬಾಷ್ಪಾಸಾರಾ ಹೇಮಕಾಂಚೀಗುಣೇನ ಶ್ರೋಣೀಬಿಂಬಾದಪ್ಯುಪೇಕ್ಷಾಚ್ಯುತೇನ |

ಚಂಡೀ ಚಂಡಂ ಹಂತುಮಭ್ಯುದ್ಯತಾ ಮಾಂ ವಿದ್ಯುದ್ದಾಮ್ನಾ ಮೇಘರಾಜೀವ ವಿಂಧ್ಯಮ್ ||

ತನ್ನನ್ನು ಹೊಡೆಯಲು ಮೇಖಲೆಯನ್ನು ಎತ್ತಿರುವ ಇರಾವತಿಯು ಚಂಡನನ್ನು ಸಂಹರಿಸಲು ಆಯುಧವನ್ನು ಎತ್ತಿರುವ ಚಂಡಿಯಂತೆ ತೋರುತ್ತಿದ್ದಾಳೆ, ವಜ್ರಾಯುಧದಿಂದ ವಿಂಧ್ಯಪರ್ವತವನ್ನು ಹೊಡೆಯಲು ಸಿದ್ಧವಾಗಿರುವ ಮೇಘಪಂಕ್ತಿಯಂತೆ ಕಾಣುತ್ತಿದ್ದಾಳೆ ಎಂದು ವರ್ಣಿಸುತ್ತಾನೆ. ಇರಾವತಿಯು ಒಂದು ಕ್ಷಣ ತಡೆದಾಗ ’ಅಪರಾಧಿಯಾಗಿರುವ ನನ್ನನ್ನು ಹೊಡೆಯಲು ಎತ್ತಿರುವ ಆಯುಧವನ್ನು ಯಾಕೆ ಉಪಸಂಹರಿಸಿದೆ? ದಾಸಜನರ ಮೇಲೆ ಸಿಟ್ಟಾಗುವುದು ನಿನಗೆ ಯುಕ್ತವೇ ಆಗಿದೆ’ ಎಂದು ಅವಳ ಕಾಲಿಗೆ ಬೀಳುತ್ತಾನೆ. ’ನಿನ್ನ ದೋಹದವನ್ನು ಪೂರ್ತಿಗೊಳಿಸುವ ಮಾಳವಿಕೆಯ ಕಾಲುಗಳಲ್ಲ ಇವು’ ಎಂದು ಕಾಲಿಗೆರಗಿದ ರಾಜನನ್ನು ತಿರಸ್ಕರಿಸಿ ಇರಾವತಿಯು ಬಿರಬಿರನೆ ಅಲ್ಲಿಂದ ನಡೆಯುತ್ತಾಳೆ.

*ಮಹಾಬಲ ಭಟ್ಟ, ಗೋವಾ*

ನಾರೀವಿಧೇಯರು-ಪುರೂರವ (ವಿಕ್ರಮೋರ್ವಶೀಯಮ್)

ಕಾಳಿದಾಸನ ವಿಕ್ರಮೋರ್ವಶೀಯಮ್ ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಪುರೂರವ ಅಥವಾ ವಿಕ್ರಮ ನಾಯಕ. ದೇವಲೋಕದ ಅಪ್ಸರೆ  ಊರ್ವಶಿ ನಾಯಿಕೆ. ರಾಕ್ಷಸನೊಬ್ಬನ ಕೈಯಿಂದ ನಾಯಿಕೆಯನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವ ಪ್ರಸಂಗದಿಂದ ಇಬ್ಬರ ಮಧ್ಯೆಯೂ ಪ್ರಣಯ ಅಂಕುರಿಸಿ ದೊಡ್ಡದಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತದೆ. ನಾಯಿಕೆ ಊರ್ವಶಿ ಬರೆದ ಪತ್ರವೊಂದು ಅದಾಗಲೇ ಅವರ ಪ್ರೇಮಪ್ರಕರಣದ ಬಗ್ಗೆ ದಾಸಿಯಿಂದ ಕೇಳಿದ್ದ ಮಹಾರಾಣಿ ಕಾಶೀರಾಜಪುತ್ರಿಯ ಕೈಗೆ ಸಿಗುತ್ತದೆ. ಉದ್ಯಾನವನದಲ್ಲಿ ಅವರ ಸಮಾಗಮದ ಸುಳಿವನ್ನು ಪಡೆದು ಅಲ್ಲಿಗೆ ಆಗಮಿಸಿದ ಅವಳನ್ನು ಕಂಡು ಪುರೂರವ ಬೆಚ್ಚುತ್ತಾನೆ. ಅವಳ ಕಾಲಿಗೆ ಬಿದ್ದು ಕ್ಷಮೆ ಯಾಚಿಸುತ್ತಾನೆ.

ಅಪರಾಧೀ ನಾಮಾಹಂ ಪ್ರಸೀದ ರಂಭೋರು ವಿರಮ ಸಂರಂಭಾತ್ |

ಸೇವ್ಯೋ ಜನಶ್ಚ ಕುಪಿತಃ ಕಥಂ ನು ದಾಸೋ ನಿರಪರಾಧಃ||

(ಹೇ ಸುಂದರಿ! ಪ್ರಸನ್ನಳಾಗು, ಕುಪಿತಳಾಗಬೇಡ, ನಾನೇ ಅಪರಾಧಿ. ಸ್ವಾಮಿನಿಯು ಕೋಪಗೊಂಡಾಗ ದಾಸನು ಹೇಗೆ ನಿರಪರಾಧಿಯಾದಾನು?)

ರಾಜನ ಚಾತುರ್ಯವನ್ನು ಮನಗೊಂಡ ಮಹಾರಾಣಿ ಅವನ ಶರಣಾಗತಿಯನ್ನು ತಿರಸ್ಕರಿಸಿ ಹೋಗುತ್ತಾಳೆ.

ಇಷ್ಟಾದರೂ ರಾಜನ ಪ್ರಣಯದಾಟ ಮುಂದುವರಿಯುತ್ತದೆ. ಪತಿಯ ಶರಣಾಗತಿಯನ್ನೂ ತಿರಸ್ಕರಿಸಿದ ತನ್ನ ಕೃತ್ಯಕ್ಕೆ ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತವಾಗಿ  ಪತಿಪ್ರಸಾದನ ಎಂಬ ವ್ರತವನ್ನು ಮಾಡಿದ ಮಹಾರಾಣಿ ವ್ರತಪಾರಣೆಯ ದಿನ ಪತಿದರ್ಶನಕ್ಕೆಂದು ಮಣಿಹರ್ಮ್ಯ ಎಂಬ ಅರಮನೆಗೆ ಬಂದಾಗಲೂ ರಾಜ ತನ್ನ (ಕೃತ್ರಿಮ) ವಿನಯವನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತಾನೆ. ’ತೊಂದರೆ ಕೊಡುತ್ತಿರುವುದಕ್ಕೆ ಕ್ಷಮಿಸಿ’ ಎಂದು ಹೇಳಿದ ರಾಣಿಗೆ ’ತೊಂದರೆಯೇನು ಬಂತು? ಇದು ನೀನು ನನಗೆ ಮಾಡುತ್ತಿರುವ ಅನುಗ್ರಹ’ ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ. ವ್ರತ ಮಾಡುತ್ತ ದೇಹವನ್ನು ದಂಡಿಸುತ್ತಿರುವ ಅವಳನ್ನು ಕುರಿತು

ಅನೇನ ಕಲ್ಯಾಣಿ ಮೃಣಾಲಕೋಮಲಂ

ವ್ರತೇನ ಗಾತ್ರಂ ಗ್ಲಪಯತ್ಯಕಾರಣಮ್|

ಪ್ರಸಾದಮಾಕಾಂಕ್ಷತಿ ಯಸ್ತವೋತ್ಸುಕಃ

ಸ ಕಿಂ ತ್ವಯಾ ದಾಸಜನಃ ಪ್ರಸಾದ್ಯತೇ||

(ನಿನ್ನ ಕೋಮಲವಾದ ಶರೀರವನ್ನು ವ್ರತದ ನೆವದಿಂದ ಯಾಕೆ ದಂಡಿಸುತ್ತಿರುವೆ. ನಿನ್ನ ಪ್ರಸಾದವನ್ನು ಪಡೆಯಲು ಬಯಸುವ ಈ ದಾಸನನ್ನು ಪ್ರಸನ್ನಗೊಳಿಸಲು ಇಷ್ಟು ಕಷ್ಟ ಯಾಕೆ?) ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ.

’ದಾತುಮಸಹನೇ ಪ್ರಭವಸ್ಯನ್ಯಸ್ಯೈ ಕರ್ತುಮೇವ ವಾ ದಾಸಮ್’ (ನನ್ನನ್ನು ಬೇರೆಯವಳಿಗೆ ಕೊಡಲು ಅಥವಾ ದಾಸನನ್ನಾಗಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ನಿನಗೆ ಸಂಪೂರ್ಣ ಅಧಿಕಾರ ಇದೆ’ ಎಂದು ಅವಳಿಗೆ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ.

ಮಹಾರಾಣಿ ಅಲ್ಲಿಂದ ತೆರಳಿದ ತರುವಾಯ ರಾಜನ ಮನಸ್ಸು ಮತ್ತೆ ಊರ್ವಶಿಯತ್ತ ಹೊರಳುತ್ತದೆ. ತನ್ನ ನರ್ಮಸಚಿವನ ಜೊತೆಗೆ ಮಾತನಾಡುತ್ತ ತಾನು ಊರ್ವಶಿಯ ದಾಸ ಎಂದು ಹೇಳಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ- ’ಅನನ್ಯನಾರೀಸಾಮಾನ್ಯಃ ದಾಸಸ್ತಸ್ಯಾಃ ಪುರೂರವಾ’

ಮುಂದೆ ಊರ್ವಶಿಯೊಂದಿಗೆ ಮಂದಾಕಿನೀ ತೀರದಲ್ಲಿ ವಿಹರಿಸುತ್ತಿರುವಾಗ ಉದಯವತೀ ಎಂಬ ವಿದ್ಯಾಧರ ಕನ್ಯೆಯನ್ನು ಎವೆಯಿಕ್ಕದೆ ನೋಡಿದ ಪುರೂರವನ ಮೇಲೆ ಊರ್ವಶಿ ಸಿಟ್ಟುಗೊಳ್ಳುತ್ತಾಳೆ. ಆಗ ಪುರೂರವ ಅವಳ ಕಾಲಿಗೆ ಬಿದ್ದು ಅನುನಯಿಸುತ್ತಾನೆ. ಆದರೂ ಊರ್ವಶಿ ಸಮಾಧಾನಗೊಳ್ಳದೆ ಕುಮಾರವನವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿ ಲತೆಯಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿತಳಾಗುತ್ತಾಳೆ. ಅವಳನ್ನು ಕಾಣದೆ ವಿಲಪಿಸುತ್ತ ’ಕಮಪರಾಧಲವಂ ಮಮ ಪಶ್ಯಸಿ ತ್ಯಜಸಿ ಮಾನಿನಿ ದಾಸಜನಂ ಯತಃ’(ನನ್ನ ಯಾವ ಸಣ್ಣ ಅಪರಾಧವನ್ನು ನೋಡಿ ಈ ದಾಸನನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಿದೆ?) ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ. ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಅದೇ ಲತೆಯನ್ನು ನೋಡಿ ’ಚಂಡೀ ಮಾಮವಧೂಯ ಪಾದಪತಿತಂ ಜಾತಾನುತಾಪೇವ ಸಾ’ (ಕಾಲಿಗೆ ಬಿದ್ದ ನನ್ನನ್ನು ಚಂಡಿಯಂತೆ ಕುಪಿತಳಾಗಿ ತಿರಸ್ಕರಿಸಿ ಪಶ್ಚಾತ್ತಾಪಪಡುತ್ತಿರುವವಳಂತೆ ತೋರುತ್ತಿದೆ) ಎಂದು ವರ್ಣಿಸುತ್ತಾನೆ.

ಒಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಪಟ್ಟದ ರಾಣಿಯ ಕೋಪಕ್ಕೆ ಹೆದರಿ, ಪ್ರಿಯತಮೆಯನ್ನು ಒಲಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಸಲುವಾಗಿ ಇಬ್ಬರ ಎದುರೂ ಬಗ್ಗುವ ಪರಿಸ್ಥಿತಿ 'ವಿಕ್ರಮ'ನದ್ದು.

ಮಹಾಬಲ ಭಟ್ಟ, ಗೋವಾ

ನಾರೀವಿಧೇಯರು-ಮಾಧವ (ಗೀತಗೋವಿಂದ)

ಜಯದೇವಕವಿಯ ಗೀತಗೋವಿಂದಮ್ ಎನ್ನುವ ಗೀತಕಾವ್ಯ ಅಪ್ರತಿಮಪ್ರೇಮಕಾವ್ಯವೆಂದು ಪ್ರಥಿತವಾಗಿದೆ. ರಾಧಾ-ಕೃಷ್ಣರ ಪ್ರೇಮದ ಪರಾಕಾಷ್ಠತೆಯ ವರ್ಣನೆ ಈ ಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿದೆ. ಈ ಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಕಡೆ ಕೃಷ್ಣ ರಾಧೆಗೆ ಶರಣಾಗುವ ಸನ್ನಿವೇಶಗಳು ಚಿತ್ರಿತವಾಗಿವೆ.

ಕಾವ್ಯದ ಪ್ರಥಮಸರ್ಗದಲ್ಲಿ ಕವಿಯು ತನ್ನನ್ನು ಪದ್ಮಾವತೀಚರಣಚಾರಣಚಕ್ರವರ್ತೀ ಎಂದು ಕರೆದುಕೊಂಡು ತಾನು ಪತ್ನಿಯ ಚರಣಪೂಜಕ ಎಂದು ವ್ಯಕ್ತವಾಗಿಯೇ ಹೇಳಿ ಅವಳಿಗೆ ಗೌರವವನ್ನು ಸಲ್ಲಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಅನೇಕ ವಿಮರ್ಶಕರು ಪದ್ಮಾವತಿ ಎಂದರೆ ಲಕ್ಷ್ಮೀ ಎಂದು ಅರ್ಥೈಸಬೇಕು ಎಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಟ್ಟರೂ, ಲಕ್ಷ್ಮಿಯ ಇನ್ನ್ಯಾವುದೇ ಪರ್ಯಾಯಪದವನ್ನು ಬಳಸದೆ ತನ್ನ ಪತ್ನಿಯ ಹೆಸರನ್ನೇ ಬಳಸಿರುವುದು ಅವನ ಅಭಿಪ್ರಾಯವನ್ನು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ತಿಳಿಸುತ್ತದೆ.

ತೃತೀಯಸರ್ಗದಲ್ಲಿ ರಾಧೆಯನ್ನು ಕಾಣದೆ ಮಾಧವನ ವಿರಹಬೇಗೆ ಹೆಚ್ಚುತ್ತಾ ಇದೆ. ಬೇರೆ ಗೋಪಿಕೆಯರಿಂದ ಸುತ್ತುವರಿದ ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ನೋಡಿ ಕೋಪಗೊಂಡು ಅವಳು ಹೊರಟುಹೋಗಿದ್ದಾಳೆ. ಅವಳು ಹಾಗೆ ಹೊರಟು ಹೋಗಿದ್ದಕ್ಕೆ ತಾನೇ ಕಾರಣ ಎಂದು ಕೃಷ್ಣ ವಿಲಪಿಸುತ್ತಿದ್ದಾನೆ. ಅವಳು ಹೋಗುವಾಗಲೂ ಅದೇ ಅಪರಾಧಿಭಾವದಿಂದಾಗಿ ಉಂಟಾದ ಭಯದಿಂದ ಅವಳನ್ನು ತಡೆಯಲೂ ಮಾಧವನಿಗೆ ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ. 

ಸಾಪರಾಧತಯಾ ಮಯಾಽಪಿ ನ ವಾರಿತಾಽತಿಭಯೇನ |

ಹರಿ ಹರಿ ಹತಾದರತಯಾ ಗತಾ ಸಾ ಕುಪಿತೈವ || (ಗೀ.ಗೋ. ಸರ್ಗ೩, ಗೀತಂ೭)

ಹೀಗೆ ಭಯಗೊಂಡ ಮಾಧವ ಅವಳನ್ನು ವಿನಯದಿಂದ ಅನುನಯಿಸಲು ಬಯಸುತ್ತಾನೆ - ತನ್ನ ವೇದ್ಮಿ ಕುತೋ ಗತಾಸಿ ನತೇನ ತೇಽನುನಯಾಮಿ ಎಂದು ಅಲವತ್ತುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ. ಕ್ಷಮ್ಯತಾಮಪರಂ ಕದಾಪಿ ತವೇದೃಶಂ ನ ಕರೋಮಿ ಎಂದು ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿಯೇ ಕ್ಷಮೆ ಯಾಚಿಸುತ್ತಾನೆ.

ಅತ್ತ ರಾಧೆಯೂ ಕೃಷ್ಣನ ವಿರಹದಿಂದ ಬೇಯುತ್ತಾಳೆ. ಮಾಧವನೂ ತನ್ನ ವಿರಹದಿಂದ ಬಳಲುತ್ತಿದ್ದಾನೆ ಎಂಬ ಕಲ್ಪನೆ ಅವಳಿಗಿಲ್ಲ. ಅವನು ಅನ್ಯಗೋಪಿಕೆಯೊಂದಿಗೆ ಸರಸದಲ್ಲಿ ನಿರತನಾಗಿದ್ದಾನೆ ಎಂದೇ ಕಲ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾಳೆ. ತನ್ನ ಸಖಿಗೆ ಆ ಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಿ ವರ್ಣಿಸುತ್ತ ಹೀಗೆ ವರ್ಣಿಸುತ್ತಾಳೆ - 

ಚರಣಕಿಸಲಯೇ ಕಮಲಾನಿಲಯೇ ನಖಮಣಿಗಣಪೂಜಿತೇ|

ಬಹಿರಪವರಣಂ ಯಾವಕಭರಣಂ ಜನಯತಿ ಹೃದಿ ಯೋಜಿತೇ || (ಗೀ.ಗೋ. ಸರ್ಗ೭, ಗೀತಂ೧೫)

(ಕಮಲೆಯ ನಿಲಯವಿದೆನ್ನುವ ನಖಮಣಿಗಣದಿಂದೊಪ್ಪುವ ಚೆಂದಳಿರಡಿಗಳನು

ಯಾವಾಭರಣದ ಬಹಿರಾವರಣದಿನಳವಡಿಪನು ಉರದೊಳು ಕಳೆದದನಚ್ಯುತನು)

ತನ್ನ ಪ್ರಿಯತಮೆಯ ಚೆಂದದ ಅಡಿಗಳನ್ನು ತನ್ನ ಎದೆಯ ಮೇಲಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ಮುದ್ದಿಸುತ್ತಿರುವನು ಎಂದು ಇಲ್ಲಿ ವರ್ಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ಮುಂದೆ ಕೆಂಪು ಮದರಂಗಿಯನ್ನು ಹಚ್ಚಿಕೊಂಡ ಅವಳ ಪಾದದ ಗುರುತು ನಿನ್ನೆದೆಯ ಮೇಲೆ ಮೂಡಿದೆ (ಪ್ರಿಯಾಪಾದಾಲಕ್ತಚ್ಛುರಿತಮರಣದ್ಯೋತಿಹೃದಯಮ್ - ಅವಳಡಿದಾವರೆಯಲತಿಗೆ ರಸದೊಳು ನಿನ್ನೆದೆ ಸಲೆ ನಾಂದಿಹುದಿಂದು - ಎಸ್.ವಿ.ಪರಮೇಶ್ವರಭಟ್ಟರ ಅನುವಾದ - ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಸಲ್ಲಾಪ) ಎಂದೂ ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ದೂಷಿಸುತ್ತಾಳೆ. 

ರಾಧೆ ತನ್ನ ಮೇಲೆ ಕೋಪಗೊಂಡೇ ಹೊರಟು ಹೋಗಿದ್ದಾಳೆ ಎಂದು ಬಲವಾಗಿ ನಂಬಿರುವ ಮಾಧವ ಅವಳನ್ನು ಒಲಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಏನನ್ನೂ ಮಾಡಲು ಸಿದ್ಧನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ತನ್ನನ್ನು ಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಅವಳಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿಸಿಕೊಂಡು ಅವಳು ಏನು ಶಿಕ್ಷೆ ಕೊಟ್ಟರೂ ಅನುಭವಿಸಲು ಸಿದ್ಧನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಹತ್ತನೆಯ ಸರ್ಗದ ೧೯ ನೆಯ ಗೀತೆಯಲ್ಲಿ ನಿನ್ನ ಯಾವ ಶಿಕ್ಷೆಯೂ ತನಗೆ ಸುಖವನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ ಅನ್ನುತ್ತಾನೆ.

ಸತ್ಯಮೇವಾಸಿ ಯದಿ ಸುದತಿ ಮಯಿ ಕೋಪಿನೀ

ದೇಹಿ ಖರನಖರಶರಘಾತಂ

ಘಟಯ ಭುಜಬಂಧನಂ ಜನಯ ರದಖಂಡನಂ

ಯೇನ ವಾ ಭವತಿ ಸುಖಜಾತಂ

(ನನ್ನೊಳುರುಕೋಪವಿದು ಸುದತಿ ನಿಜವೆನ್ನುವೊಡೆ ಕುಡು ನನಗೆ ಖರನಖರ ಶರಘಾತಗಳನು 

ಘಟಿಸು ಭುಜಬಂಧವನು ಜನಿಸು ರದಖಂಡವನು ಎಂತಾದರೂ ಸರಿಯೆ ಸುಖವನನುಗೊಳಿಸು.)

ಇದೇ ಗೀತೆಯಲ್ಲಿ ನನ್ನ ಹೃದಯವನ್ನು ರಂಜಿಸುವ ನಿನ್ನ ಚರಣದ್ವಂದ್ವಕ್ಕೆ ಅಲಕ್ತಕರಾಗವನ್ನು ಹಚ್ಚಿ ಸೇವೆ ಮಾಡುವಂತೆ ನನಗೆ ಆಜ್ಞಾಪಿಸು ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ.

ಸ್ಥಲಕಮಲಗಂಜನಂ ಮಮ ಹೃದಯರಂಜನಂ

ಜನಿತರತಿರಂಗಪರಭಾಗಂ

ಭಣ ಮಸೃಣವಾಣಿ ಕರವಾಣಿ ಚರಣದ್ವಯಂ

ಸರಸಸದಲಕ್ತಕಸರಾಗಂ

(ತಾವರೆಯ ಗ೦ಜಿಸುವ ನನ್ನೆದೆಯ ರಂಜಿಸುವ ರತಿಯ ನರ್ತನ ಗತಿಯ ರಾಗವನೆ ಮೆರೆವ

ನಿನ್ನಡಿಯನಲತಿಗೆಯ ತೊಡೆದರುಣಗೊಳಿಸುವೆನು ಜೇನ್ದನಿಯ ನುಡಿಯವಳೆ ತೋರು ಕರುಣೆಯನು.)

ಪ್ರೇಯಸಿಯ ಚರಣಾರಾಧನೆಯ ಪರಾಕಾಷ್ಠತೆಯನ್ನು ಮುಂದಿನ ಪದ್ಯದಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದು. 

ಸ್ಮರಗರಲಖಂಡನಂ ಮಮ ಶಿರಸಿ ಮಂಡನಂ

ದೇಹಿ ಪದಪಲ್ಲವಮುದಾರಂ

ಜ್ವಲತಿ ಮಯಿ ದಾರುಣೋ ಮದನಕದನಾನಲೋ

ಹರತು ತದುಪಾಹಿತವಿಕಾರಂ

(ಸ್ಮರಗರಲ ಖ೦ಡನವಿದೆನುವ ತವ ಚರಣವನು ನನ್ನ ಶಿರಮಂಡನವನೆಸಗೆಲಗೆ ನೀಡು 

ಸುಡುತಿಹನು ದಾರುಣನು ಮದನ ಕದನಾರುಣನು ನಿನ್ನ ಪದ ತಾಪವನು ಪರಿಹರಿಸಲಿಂದು.)

ಈ ಪದ್ಯವನ್ನು ಬರೆಯಲು ಜಯದೇವಕವಿ ಹಿಂಜರಿದನಂತೆ. ಕವಿಯು ಸ್ನಾನಕ್ಕೆ ತೆರಳಿದಾಗ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನೇ ಕವಿಯ ವೇಶದಲ್ಲಿ ಮನೆಗೆ ಬಂದು ಅದನ್ನು ಬರೆದಿಟ್ಟು ಹೋದ ಎಂಬ ಕಥೆ ಪ್ರಚಲಿತದಲ್ಲಿದೆ.

ಹನ್ನೊಂದನೆಯ ಸರ್ಗದ ೨೦ ನೆಯ ಗೀತೆಯಲ್ಲಿ ರಾಧೆಯ ಸಖಿ ಮಾಧವನ ಮೇಲಿನ ಹುಸಿಕೋಪವನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಅವನನ್ನು ಅನುಸರಿಸು ಎನ್ನುವಾಗ ಅವನು ಚರಣೇ ರಚಿತಪ್ರಣಿಪಾತಂ - ನಿನ್ನ ಚರಣಕ್ಕೆ ಆನತನಾದ ವಿನಯೀ ಎನ್ನುವುದನ್ನು ನೆನಪಿಸುತ್ತಾಳೆ. ಮುಂದೆ ಅವಳೇ ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ರಾಧೆಯು ತನ್ನ ಹುಬ್ಬಿನ ಚಾಲನೆಯೆಂಬ ಲಕ್ಷ್ಮಿಯಿಂದ ಕೊಂಡುಕೊಂಡ ಚರಣಸೇವಕ ದಾಸ ಎಂದು ವರ್ಣಿಸುತ್ತಾಳೆ.

ಅಸ್ಯಾಂಕಂ ತದಲಂಕುರು ಕ್ಷಣಮಿಹ ಭ್ರೂಕ್ಷೇಪಲಕ್ಷ್ಮೀಲವ_

ಕ್ರೀತೇ ದಾಸ ಇವೋಪಸೇವಿತಪದಾಂಭೋಜೇ ಕುತಃ ಸಂಭ್ರಮಃ|

ಅಂತೂ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ರಾಧಾಕೃಷ್ಣರ ಸಮಾಗಮವಾಗುತ್ತದೆ. ಆಗಲೂ ಅವನು ರಾಧೆಯ ಚರಣಾರಾಧನೆಮಾಡಲು ಸಿದ್ಧನಾಗಿಯೇ ಇದ್ದಾನೆ. ಕಮಲನಾಳಗಳಿಂದ ಶಯನ ಅಲಂಕೃತವಾಗಿದೆ. ಅದರ ಮೇಲೆ ನಿನ್ನ ಚರಣಗಳನ್ನು ಇಡು ಎಂದು ರಾಧೆಗೆ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ. ಕಮಲತಂತುಗಳು ಎಷ್ಟೇ ಕೋಮಲವಾಗಿದ್ದರೂ ನಿನ್ನ ಪಾದಪಲ್ಲವಗಳಿಂದ ಸೋಲನ್ನು ಅನುಭವಿಸಲಿ ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ. ಅಂತಹ ಹಾಸಿಗೆಯ ಮೇಲಿಟ್ಟ ಚರಣಗಳನ್ನು ನನ್ನ ಕರಕಮಲಗಳಿಂದ ಒತ್ತಿ ಸೇವೆ ಮಾಡುವ ಮೂಲಕ ಪೂಜಿಸುತ್ತೇನೆ. ಯಾಕೆಂದರೆ ಬಹಳ ದೂರದಿಂದ ನಿನ್ನನ್ನು ಕರೆಸಿಕೊಂಡಿದ್ದೇನೆ. ಹಾಸಿಗೆಯಲ್ಲಿ ನಿನ್ನ ಗೆಜ್ಜೆಗಳಿಗೆ ಉಪಕರಿಸಿದಂತೆ ನನಗೂ ಉಪಕಾರ ಮಾಡು (ನಿನ್ನ ಚರಣಗಳಲ್ಲಿ ನನಗೆ ಸ್ಥಾನ ಕೊಟ್ಟು ಉಪಕರಿಸು ಎಂದರ್ಥ) ಎಂದು ಬೇಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ.

ಕಿಸಲಯಶಯನತಲೇ ಕುರು ಕಾಮಿನಿ ಚರಣನಲಿನವಿನಿವೇಶಂ

ತವ ಪದಪಲ್ಲವವೈರಿಪರಾಭವಮಿದಮನುಭವತು ಸುವೇಶಂ  

ಕ್ಷಣಮಧುನಾ ನಾರಾಯಣಮನುಗತಮನುಸರ ಮಾಂ ರಾಧಿಕೇ ||

ಕರಕಮಲೇನ ಕರೋಮಿ ಚರಣಮಹಮಾಗಮಿತಾಸಿ ವಿದೂರಂ

ಕ್ಷಣಮುಪಕುರು ಶಯನೋಪರಿ ಮಾಮಿವ ನೂಪುರಮನುಗತಿಶೂರಂ|

(ಮೆಲ್ಲನೆ ಕಿಸಲಯಶಯನದೊಳಿಡು ವರಕಾಮಿನಿ ತಾವರೆಯಂದದ ನಿನ್ನಡಿಯ 

ತವ ಪದಪವಲ್ಲವವೈರಿವೊಲಿರುವೀ ತಳಿರಿನ ಪಾಸಿದು ಪಡೆಯಲಿ ಧಿಕ್ಕೃತಿಯ 

ಪಾಸಿನೊಳರೆಚಣವಿಡು ಬಹುದೂರವ ನಡೆದುರುನೋಯುವ ಮೆಲ್ಲಡಿ ಜೋಡಿಯನು

ಅಂದುಗೆವೋಲನುಸರಿಸಿದ ಶೂರನು ನಾ ಕರಕಮಲಗಳಿ೦ದಿದನೊತ್ತುವೆನು). 

ಮುಂದೆ, ಸತ್ತಂತಿಹ ದಾಸನಾಗಿಹ ನನಗೆ ಅಧರರಸವೆಂಬ ಅಮೃತದಿಂದ ಜೀವ ತುಂಬು ಎಂದು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸುತ್ತಾನೆ. (ಅಧರಸುಧಾರಸಮುಪನಯ ಭಾಮಿನಿ ಜೀವಯ ಮೃತಮಿವ ದಾಸಮ್)

ರತಿಕ್ರೀಡೆಯ ನಂತರ ಎಲ್ಲವೂ ಅಸ್ತವ್ಯಸ್ತವಾಗಿತ್ತು. ಆಗ ರಾಧೆ ತನ್ನ ಸಡಿಲಾದ ಸೀರೆಯ ಗಂಟನ್ನು ಮತ್ತೆ ಹಾಕಿ ಸೊಂಟದ ಪಟ್ಟಿಯನ್ನು ಬಿಗಿ ಮಾಡು ಎಂದು ಕೃಷ್ಣನಿಗೇ ಆಜ್ಞಾಪಿಸುತ್ತಾಳೆ. ಅಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ, ಕಳಚಿದ ಬಳೆಯನ್ನೂ, ಕಾಲಿನ ಮಣಿನೂಪುರವನ್ನು ಪುನಃ ತೊಡಿಸುವಂತೆ ಆದೇಶಿಸುತ್ತಾಳೆ. ಮಾಧವನಾದರೋ ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ವಿಧೇಯ ಸೇವಕನಂತೆ ಅವಳ ಆದೇಶವನ್ನು ಪಾಲಿಸುತ್ತಾನೆ.(ಗೀ.ಗೋ. ಸರ್ಗ೧೨, ಗೀತಂ ೨೪ ಪದ್ಯ೯)

ರಾಧೆಯೂ ಕೂಡ ತನ್ನನ್ನು ಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿಸಿಕೊಂಡವಳೇ. ಆದರೆ ಕೃಷ್ಣನ ಸಮರ್ಪಣೆ ಸಾಮಾನ್ಯ ಲೋಕರೂಢಿಗೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿರುವುದರಿಂದ ವಿಶಿಷ್ಟವಾಗಿ ತೋರುತ್ತದೆ. 

ಮಹಾಬಲ ಭಟ್ಟ, ಗೋವಾ

ನಾರೀವಿಧೇಯರು - ದಶರಥ - ರಾಮಾಯಣ

ಆದಿಕಾವ್ಯ ರಾಮಾಯಣದ ಕೈಕೇಯಿಯ ವರಪ್ರಸಂಗ ನಾರೀಮೇಲ್ಮೆಯ ಉದಾಹರಣೆಯಾಗಿ ನಿಲ್ಲುತ್ತದೆ. ಸೂರ್ಯವಂಶದ ಚಕ್ರವರ್ತಿಯಾದ ದಶರಥ ತನ್ನ ಪತ್ನಿಯನ್ನೇ ವಿರೋಧಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗದೆ, ಅವಳ ಸಮ್ಮುಖದಲ್ಲಿ ನಿಸ್ಸಹಾಯಕನಾಗಿ ನಿಲ್ಲಬೇಕಾದ ಸಂದರ್ಭ ಸೃಷ್ಟಿಯಾಯಿತು. ಈ ಪ್ರಸಂಗ ಸ್ತ್ರೀನಿರ್ದಯತೆಗೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿ ಅಶುಭಕರವೆನಿಸಿದರೂ ರಾಮಾಯಣವು ಆದಿಕಾವ್ಯವಾದ್ದರಿಂದ ಅದನ್ನು ಆರಂಭದಲ್ಲಿಯೇ ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತೇನೆ.

ಶ್ರೀರಾಮನನ್ನು ಕಾಡಿಗೆ ಕಳುಹಿಸಿ ಭರತನನ್ನು ರಾಜನನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಬೇಕೆಂಬ ಕೈಕೇಯಿಯ ವಚನವನ್ನು ಕೇಳಿ ದಶರಥನಿಗೆ ವಜ್ರಾಘಾತವಾಗುತ್ತದೆ. ಕೈಕೇಯಿಯನ್ನು ಪರಿಪರಿಯಾಗಿ ಅನುನಯಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ’ಅಂಜಲಿಂ ಕುರ್ಮಿ ಕೈಕೇಯಿ ಪಾದೌ ಚಾಪಿ ಸ್ಪೃಶಾಮಿ ತೇ’ [ಕೈಜೋಡಿಸಿ ಬೇಡುತ್ತೇನೆ, ಪಾದಸ್ಪರ್ಶವನ್ನು ಮಾಡುತ್ತೇನೆ] (ಅಯೋಧ್ಯಾಕಾಂಡ; ಸರ್ಗ೧೧, ಪದ್ಯ ೩೬) ಎಂದು ಬೇಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ.  ಕೈಕೇಯಿ ಇನ್ನೂ ಕಟುವಾಗಿ ನಿಂದಿಸಿದಾಗ ಮತ್ತೆ ’ಸ್ಪೃಶಾಮಿ ಪಾದಾವಪಿ ತೇ ಪ್ರಸೀದ ಮೇ’  (ಅಯೋಧ್ಯಾಕಾಂಡ; ಸರ್ಗ೧೨, ಪದ್ಯ ೧೧೧) ಎಂದು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸುತ್ತ ಅವಳ ಕಾಲಿಗೆರಗುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಕೈಕೇಯಿ ಅದಕ್ಕೂ ಅವಕಾಶಕೊಡದೆ ಕಾಲುಗಳನ್ನು ಹಿಂದಕ್ಕೆಳೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾಳೆ. ಪಾದಗಳ ಮೇಲೆ ಬೀಳಬೇಕೆಂದು ಎರಗಿದವನು ಅವು ಸಿಗದೆ ರೋಗಿಯಂತೆ ಭೂಮಿಯ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದನು ಎಂದು ವಾಲ್ಮೀಕಿ ಮಹರ್ಷಿಗಳು ಕರುಣಾಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಈ ಸಂದರ್ಭವನ್ನು ವರ್ಣಿಸುತ್ತಾರೆ:

’ಪಪಾತ ದೇವ್ಯಾಶ್ಚರಣೌ ಪ್ರಾಸಾರಿತಾವುಭಾವಸಂಪ್ರಾಪ್ಯ ಯಥಾತುರಸ್ತಥಾ’ | (ಅಯೋಧ್ಯಾಕಾಂಡ; ಸರ್ಗ೧೨, ಪದ್ಯ ೧೧೨)

ಹೇಗೋ ಎದ್ದು ಸಂಭಾಳಿಸಿಕೊಂಡು ಮತ್ತೆ ಅಂಜಲಿಬದ್ಧನಾಗಿ ದಯೆ ತೋರುವಂತೆ ಬೇಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ. ’ಕ್ರಿಯತಾಂ ಮೇ ದಯಾಂ ಭದ್ರೇ ಮಯಾಯಂ ಸಂಯತಾಂಜಲಿಃ’  (ಅಯೋಧ್ಯಾಕಾಂಡ; ಸರ್ಗ೧೩, ಪದ್ಯ ೧೮)

ದಶರಥನ ರೋದನವು ಕೈಕೇಯಿಯ ಹೃದಯವನ್ನು ಕರಗಿಸಲಿಲ್ಲ. ಕಾಳಿದಾಸನು ರಘುವಂಶದಲ್ಲಿ ಅವಳನ್ನು ’ಸಾ ಕಿಲಾಶ್ವಾಸಿತಾ ಚಂಡೀ’ ಎಂದು ವರ್ಣಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಅವಳು ಅತ್ಯಂತ ನಿರ್ಘೃಣಳಾಗಿ ದಶರಥನನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ತನಗೆ ಶರಣಾಗುವಂತೆ ಮಾಡಿದಳು.

ಮಹಾಬಲ ಭಟ್ಟ, ಗೋವಾ

ನಾರೀವಿಧೇಯರು - ಪ್ರಸ್ತಾವನೆ

 ಆತ್ಮೀಯರೇ,

ನವರಾತ್ರಿಯ ಪರ್ವ ಮುಗಿದಿದೆ. ಪ್ರಕೃತಿಸ್ವರೂಪ ನಾರೀತತ್ತ್ವವನ್ನು ಪೂಜಿಸುವ ಈ ಪರ್ವ ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬರಲ್ಲೂ ಸ್ತ್ರೀಯರ ಬಗ್ಗೆ ಪೂಜ್ಯ ಭಾವನೆಯನ್ನು ಮೂಡಿಸದರೆ ಆಚರಣೆ ಹೆಚ್ಚು ಅರ್ಥಪೂರ್ಣ ಅನಿಸುತ್ತದೆ. ನವರಾತ್ರಿ ಪ್ರಾಚೀನಕಾಲದಿಂದಲೂ ನಡೆದು ಬಂದಿರುವ ಮಹಿಳಾ ಜಾಗೃತಿಯ ಅಭಿಯಾನ ಎಂದರೂ ತಪ್ಪಿಲ್ಲ. ಈ ಪರ್ವ ಕೊನೆಗೊಳ್ಳುವ ಹೊತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಒಂದು ಹೊಸ ಲೇಖನಸರಣಿಯನ್ನು ಆರಂಭಿಸಲು ಯೋಚಿಸಿದ್ದೇನೆ. 

ನಮ್ಮದು ಪ್ರಾಚೀನಕಾಲದಿಂದಲೂ ಪುರುಷಪ್ರಧಾನವಾದ ಕುಟುಂಬ ವ್ಯವಸ್ಥೆ. ಪುರುಷನೇ ಕುಟುಂಬದ ಹಿರಿಯನೂ ಮುಖ್ಯಸ್ಥನೂ ಆಗಿರುತ್ತಾನೆ. ಅವನ ಇಚ್ಛೆಯಂತೆ ಕುಟುಂಬ ಸಾಗುತ್ತದೆ. ಅವನ ಹೆಂಡತಿಯು ಅವನಿಗಿಂತ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಕಿರಿಯಳಾಗಿರುತ್ತಾಳೆ. ಹಾಗಾಗಿ ಅವಳು ಗಂಡನನ್ನು ಗೌರವದಿಂದ ಕಂಡು ಅವನ ಸೇವೆಯನ್ನು ಮಾಡಬೇಕು. ಅವನ ಇಚ್ಛೆಯಂತೆ ನಡೆದುಕೊಳ್ಳಬೇಕು ಎಂಬುದು ಹಿಂದಿನಿಂದಲೂ ನಡೆದುಕೊಂಡು ಬಂದ ವ್ಯವಸ್ಥೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ಗಂಡನು ಹೆಂಡತಿಯ ಮಾತಿನಂತೆ ನಡೆಯುವವನಾದರೆ ಅವನನ್ನು ಸಮಾಜ ಅಮ್ಮಾವ್ರ ಗಂಡ ಎಂತಲೋ, ಹೆಣ್ಣಿಗ ಅಂತಲೋ ಮೂದಲಿಸುತ್ತ ನಗೆಪಾಟಲು ಮಾಡುತ್ತದೆ. ’ಹೆಂಗಸರ ಬುದ್ಧಿ ಮೊಣಕಾಲ ಕೆಳಗೆ’ ಮುಂತಾದ ಅನೇಕ ಗಾದೆಗಳು ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ಮನೆಯ ಯಜಮಾನಿಕೆಯನ್ನು ಕೊಡುವುದಕ್ಕೆ ಅಡ್ಡಗಾಲು ಹಾಕುತ್ತವೆ. ನಮ್ಮ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಾಹಿತ್ಯಗಳು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಪ್ರಾಚೀನ ಗ್ರಂಥಗಳು ಪುರುಷಪಾರಮ್ಯವನ್ನೇ ಮೆರೆಸುತ್ತ ಮಹಿಳೆಯನ್ನು ಪುರುಷವಿಧೇಯಳನ್ನಾಗಿಯೇ ಚಿತ್ರಿಸುತ್ತ ಬಂದಿವೆ. ವೈಕುಂಠದಲ್ಲಿ ನಾರಾಯಣನ ಪಾದಸೇವೆ ಮಾಡುವ ಲಕ್ಷ್ಮಿಯ ಚಿತ್ರ ಆದರ್ಶ ದಾಂಪತ್ಯದ ಪ್ರತೀಕವಾಗಿ ತೋರಿಸಲ್ಪಡುತ್ತದೆ. ಪಾತಿವ್ರತ್ಯದ ಮಹಿಮೆಯನ್ನು ಕೊಂಡಾಡುವ ಅದೆಷ್ಟೋ ಗ್ರಂಥಗಳಿವೆ. ಆದರೆ ಸಾತಿವ್ರತ್ಯದ ಬಗ್ಗೆ ಹೇಳುವವರಾಗಲೀ, ಅನುಸರಿಸುವವರಾಗಲಿ ವಿರಳಾತಿವಿರಳ.

ಸಂಸ್ಕೃತಸಾಹಿತ್ಯಪ್ರಪಂಚದ ಕೆಲವು ಕೃತಿಗಳನ್ನು ಓದುವಾಗ ಇದಕ್ಕೆ ವಿಪರೀತವಾದ ಕೆಲವು ಸನ್ನಿವೇಶಗಳು ನನ್ನ ಗಮನಕ್ಕೆ ಬಂದವು. ಸಂಸ್ಕೃತನಾಟಕ ಅಥವಾ ಕಾವ್ಯದ ಕೆಲವು ನಾಯಕರು ಹೆಂಡತಿಗೆ ಹೆದರಿ ಅವಳ ಕಾಲಿಗೆ ಬೀಳುವ ಸನ್ನಿವೇಶಗಳು ಚಿತ್ರಿತವಾಗಿವೆ. ಅದರಲ್ಲೂ ಇನ್ನೊಬ್ಬ ಹೆಣ್ಣಿನೊಂದಿಗೆ ಚೆಲ್ಲಾಟವಾಡುವಾಗ ಹೆಂಡತಿಯ ಕೈಗೆ ಕೆಂಪುಹಸ್ತರಾಗಿ ಸಿಕ್ಕಿಬಿದ್ದು ಕ್ಷಮೆ ಕೇಳುವ ಅನೇಕ ಪ್ರಸಂಗಗಳು ಸಂಸ್ಕೃತದ ಪ್ರಣಯಕಾವ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಪ್ರಿಯತಮೆಯ ದಾಸನಾಗಿ ಅವಳ ಸೇವೆ ಮಾಡಲು ಮುಂದಾಗುವ ಪ್ರಿಯತಮರನ್ನೂ ಕಾಣಬಹುದು. ಹೆಂಡತಿಯ ಅಧಿಕಾರಯುತ ವ್ಯವಹಾರದಿಂದ ದೀನನಾದ ಗಂಡನನ್ನೂ ನೋಡಬಹುದು. ತಾನು ಬಯಸಿದ ಹೆಣ್ಣನ್ನು ಒಲಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಅವಳ ಕಾಲಿಗೆ ಬೀಳುವ ನಾಟಕವನ್ನಾಡುವ ಖಳನಾಯಕರೂ ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ ತೋರುತ್ತಾರೆ. ಈ ಲೇಖನ ಸರಣಿಯಲ್ಲಿ ಅಂತಹ ಕೆಲವು ಸನ್ನಿವೇಶಗಳನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತೇನೆ. ಇವುಗಳನ್ನು ವಿನೋದ ಪ್ರಸಂಗಗಳೆಂದೊ, ಗಂಭೀರ ಸನ್ನಿವೇಶಗಳೆಂದೋ, ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ಸಲ್ಲಬೇಕಾದ ನೈಜ ಗೌರವವೆಂದೋ ಓದುಗರು ತಮ್ಮ ಲಹರಿಗನ್ವಯ ಅರ್ಥೈಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು. ಈ ಸರಣಿಯನ್ನು ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳುವುದೊ ಬಿಡುವುದೋ ಸಹೃದಯರಿಗೆ ಬಿಟ್ಟ ವಿಚಾರ. 

🙏🏻🙏🏻🙏🏻

ನವೀನ ಭಟ್ಟರ ನವೀನ ಶೈಲಿಯ ಕೃತಿ ಕಥಾಗತ

ನವೀನ ಭಟ್ಟ ಗಂಗೋತ್ರಿಯವರ ನವೀನ ಪುಸ್ತಕ ಕಥಾಗತ ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಬಿಡುಗಡೆಯಾದ ಒಂದು ವಿಶಿಷ್ಟ ಪುಸ್ತಕ. ಹೊತ್ತಿಗೆಯ ಹೆಸರೇ ಹೇಳುವಂತೆ ಕಥೆಯಲ್ಲಿ ಅಡಕವಾದ ಇನ್ನೇನೋ ಇಲ್ಲಿ ಮಹತ್ತ್ವವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ವಿಷಯ ನಿರೂಪಣೆಗೆ ಸಹಾಯಕವಾಗಿ ಕಥೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತದೆ.

ಲೇಖಕರು ನಮ್ಮ ರಾಷ್ಟ್ರದ ಇತಿಹಾಸದ ಕುರಿತಾಗಿ ಅನೇಕ ಗ್ರಂಥಗಳನ್ನು ಪರಿಶೀಲಿಸಿ, ಅವುಗಳ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಬರೆದ ವಿಶಿಷ್ಟ ಪುಸ್ತಕ ಇದು. ಇತಿಹಾಸ ಎಂದರೆ ಕೇವಲ ಅಂಕಿ-ಅಂಶಗಳಲ್ಲ. ನಮ್ಮ ದೇಶದ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಇತಿಹಾಸಕ್ಕೆ ಅದರದೇ ಮಹತ್ತ್ವವಿದೆ. ನಮ್ಮ ಕಲೆ, ಧರ್ಮ, ಸಂಸ್ಕೃತಿಗಳ ವಿಕಾಸ ಇತಿಹಾಸದ ಅವಿಭಾಜ್ಯ ಅಂಗ. ಆದರೆ ಇವೆಲ್ಲ ಇತಿಹಾಸದ ಬೋಧನೆಯ ಭಾಗವಾಗದೆ ಇರುವುದು ನಮ್ಮ ದೌರ್ಭಾಗ್ಯ. ಹಾಗಾಗಿ ಲೇಖಕರು ತಮ್ಮದೇ ಆದ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ನಮ್ಮ ರಾಷ್ಟ್ರದ ಇತಿಹಾಸದ ಕೆಲವು ಅಂಶಗಳನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ನಿರೂಪಿಸಿದ್ದಾರೆ.

೧೪೨ ಪುಟಗಳಲ್ಲಿ ಎಂಟು ಅಧ್ಯಾಯಗಳಲ್ಲಿ ವಿಸ್ತರಿಸಿದೆ ಈ ಕಥನ. ’ನೆನೆವುದೆನ್ನ ಮನಂ’ ಎಂಬ ಮೊದಲ ಅಧ್ಯಾಯ ಕರ್ನಾಟಕದ ಹೆಮ್ಮೆಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಸ್ಥಾಪಕರಾದ ಕದಂಬರಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ್ದು. ’ಕಾಂಚೀ ಕಾಂತಿಮತೀ’ ಎಂಬ ಎರಡನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯದಲ್ಲಿ ತಮಿಳು ಹಾಗೂ ಸಂಸ್ಕೃತದ ಮಧ್ಯೆ ಇರುವ ತರತಮವಾದವನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತ ಕಥೆಯನ್ನು ಪಲ್ಲವರ ಶಿಲ್ಪಕಲಾಪೋಷಣೆಯತ್ತ ಹೊರಳಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಬಹಳ ಆಸಕ್ತಿಯಿಂದ ಓದಿಸಿಕೊಂಡು ಹೋಗುವಂತೆ ಕಥೆಯನ್ನು ಹೆಣೆದಿದ್ದಾರೆ ಈ ಅಧ್ಯಾಯದಲ್ಲಿ.

ಮೂರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ ’ಮಾಗಧಿಯ ಕಂಗಳಲ್ಲಿ’ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನೊಂದಿಗೆ ನಲಂದಾ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಏಳು ಬೀಳುಗಳ ಬಗ್ಗೆ, ಮಗಧಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಬೆಳಕು ಚೆಲ್ಲುತ್ತದೆ. ನನಗೆ ಅತ್ಯಂತ ಹೆಚ್ಚು ಖುಷಿ ಕೊಟ್ಟ ಅಧ್ಯಾಯ ಇದು. ನಾಲ್ಕನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯದ ಹೆಸರು ’ಚಿನ್ನದ ಅಂಚಿನ ರೇಶಿಮೆ ದಾರಿ’. ಚೀನಾದಿಂದ ರೇಶಿಮೆ ಸಾಗಿ ಬಂದ ದಾರಿಯನ್ನು ವಿಶ್ಲೇಷಿಸುತ್ತ ಅದೊಂದು  ವಾಣಿಜ್ಯ ವ್ಯವಹಾರವಾಗಿರದೆ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪಯಣವಾಗಿದೆ ಎಂದು ಸುಂದರವಾಗಿ ನಿರೂಪಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಹ್ಯು-ಎನ್-ತ್ಸಾಂಗ್ ಎಂದು ಪ್ರಸಿದ್ಧನಾದ ಸುಅಂಗ್ಸಾಂಗ್ ನ ಪ್ರಯಾಣವನ್ನು ಸೊಗಸಾಗಿ ವರ್ಣಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಐದನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ ’ಕಣ್ಣು ಕೋರೈಸಿ ಪೊಣ್ಮಿದುದು ಅಗ್ನಿಚಿತ್ತ’ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನೊಂದಿಗೆ ಹೊಯ್ಸಳರು ಚೆನ್ನಕೇಶವದೇವಾಲಯದ ನಿರ್ಮಾಣ ಮಾಡಿದ ರೋಚಕ ಕಥೆಯನ್ನು ತೆರೆದಿಡುತ್ತದೆ. ’ಆನೆ ಬಂತೊಂದಾನೆ’ ಎಂಬ ಆರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ   ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ವೈಭವ ಹಾಗೂ ಪತನಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಕಥೆಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ’ಭಾಗಮತಿಯೆಂಬ ಶಾಯರಿ’ ಎಂಬ ಶೀರ್ಷಿಕೆಯ ಏಳನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ ಹೈದರಾಬಾದ್ ನಗರದ ಇತಿಹಾಸಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿದ್ದು. ಎಂಟನೆಯ ಕೊನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯದಲ್ಲಿ ’ಸಾವಿರದೊಂದನೆಯ ದೇವರು’ ಎಂಬ ಶೀರ್ಷಿಕೆಯಡಿ ಯಹೂದಿಗಳ ಜೀವಕ್ಕೆ ಬಂದ ಅಪಾಯ, ಗೋವಾದ ಇಂಕ್ವಿಸಿಶನ್, ಕಾಶ್ಮೀರದ ಜೆನೊಸೈಡ್ ಮುಂತಾದ ಅನೇಕ ವಿಷಯಗಳು ಕಥಾರೂಪದಲ್ಲಿ ನಿರೂಪಿತವಾಗಿವೆ. 

ಲೇಖಕ ನವೀನ ಭಟ್ಟರು ಕೊಯಮತ್ತೂರಿನ ಅಮೃತಾ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಸಂಸ್ಕೃತ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರು. ತಮ್ಮ ಸಂಶೋಧನೆ ಹಾಗೂ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನದ ಅನುಭವಗಳನ್ನು ಈ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎರಕ ಹೊಯ್ದಿದ್ದಾರೆ. ನಿರೂಪಣೆಯ ವಿಷಯಕ್ಕೆ ತಕ್ಕಂತಹ ಗಟ್ಟಿಯಾದ ಭಾಷೆ ಇವರದ್ದು. ಅನೇಕ ಕೃತಿಗಳ ರಚನೆಯಿಂದ ಮಾಗಿದ ಶೈಲಿ. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಅಧ್ಯಾಯವನ್ನು ಓದಿದಾಗಲೂ ಈ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಇನ್ನಷ್ಟು ಬರೆಯಬಹುದಿತ್ತು ಎನಿಸುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಹೇಳಬೇಕಾದ ವಿಷಯವನ್ನು ಎಳೆದು ಜಗ್ಗಾಡದೆ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತವಾಗಿಯೇ ನಿರೂಪಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ ಸಂಸ್ಕೃತಭೂಯಿಷ್ಠ ಪದಗಳು ಓದುಗರಿಗೆ ಕಾಠಿನ್ಯಭಾವವನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡಿದರೆ ಆಶ್ಚರ್ಯವಿಲ್ಲ. ಬೆರಳೆಣಿಕೆಯಷ್ಟು ಕಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡು ಬರುವ ’ಉಪವಿಷ್ಟ ಭಂಗಿಯ ಮೂರ್ತಿ’ ಮುಂತಾದ ಪ್ರಯೋಗಗಳನ್ನು ನಿವಾರಿಸಬಹುದಿತ್ತು. ಒಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಉತ್ತಮ ಗ್ರಂಥವೊಂದನ್ನು ಓದಿದ ಭಾವದೊಂದಿಗೆ ಮುಗಿಸಬಹುದಾದ ಕೃತಿ. ನಮ್ಮ ಮನೆಯ ಗ್ರಂಥಾಲಯಕ್ಕೂ ಶೋಭೆಯನ್ನು ಒದಗಿಸುವ ಉತ್ತಮ ಹೊತ್ತಿಗೆ.

ಕುಮಟಾದ ಸ್ವಸ್ತಿ ಪ್ರಕಾಶನ ಈ ಕೃತಿಯನ್ನು ಹೊರತಂದಿದೆ. ಪ್ರಕಾಶನದ ದಶಮಾನೋತ್ಸವ ಪ್ರಕಟಣೆ ಇದು. ಸುಂದರ ಮುಖಚಿತ್ರ, ತಪ್ಪಿಲ್ಲದ ಮುದ್ರಣ ಕೃತಿಯ ಮೌಲಿಕತೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಿದೆ.   ಬೆಲೆ ೧೫೦ ರೂಪಾಯಿಗಳು. ಇಂತಹ ಕೃತಿಗಳನ್ನು ಓದಿ ಮಥಿಸಿ, ಚರ್ಚಿಸಬೇಕಾದ್ದು ಇಂದಿನ ಆವಶ್ಯಕತೆ. ಆಸಕ್ತರು 9483617879  ಈ ಸಂಖ್ಯೆಯನ್ನು ಸಂಪರ್ಕಿಸಿ ಪುಸ್ತಕವನ್ನು ತರಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು.

ಅಪೂರ್ಣವಲ್ಲ... ಪೂರ್ಣತೆಯೆಡೆಗೆ ಸಾಗುವ ದಾರಿ

 ಸುಧಾ ಎಂ. ಅವರ ಚೊಚ್ಚಲ ಕಥಾಸಂಕಲನ ಅಪೂರ್ಣವಲ್ಲ... ಒಂದು ಪೂರ್ಣಪ್ರಮಾಣದ ತೃಪ್ತಿಯನ್ನು ನೀಡುವ ಉತ್ತಮ ಕೃತಿ. ಹಳ್ಳಿಯ ಬದುಕಿನ ಸೊಗಡನ್ನೂ, ಹಳ್ಳಿಗರ ಹೃದಯದ ಭಾವನೆಗಳನ್ನೂ ಹಿಡಿದಿಡುವಲ್ಲಿ ಲೇಖಕಿಯ ಬರಹಗಳು ಸಶಕ್ತವಾಗಿವೆ.ಕಾರ್ತಿಕಾದಿತ್ಯ ಬೆಳ್ಗೋಡು ಅವರು ಬೆನ್ನುಡಿಯಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದಂತೆ ’ಪ್ರತೀ ಕಥೆಯ ಪಾತ್ರಗಳನ್ನು ಅವರು ಯಾಂತ್ರಿಕವಾದ ನೆಲೆಗಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟದೆ, ಭಾವನೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಒಂದು ನಮೂನೆಯ ಪ್ರೀತಿಯೊಂದಿಗೆ ಪರಸ್ಪರ ಬೆಸೆಯುತ್ತಾರೆ.’ ಅವರ ಕಥೆಗಳನ್ನು ಒಂದೊಂದಾಗಿ ಬಿಚ್ಚುತ್ತಾ ಹೋಗೋಣ.

ಕೃತಿಯ ಹೆಸರನ್ನೇ ಹೊಂದಿರುವ ಮೊದಲ ಕಥೆ ಒಬ್ಬ ಪ್ರೇಮಿಯದ್ದು. ಅವನ ಪ್ರೇಯಸಿ ಇನ್ನೊಂದು ಮದುವೆಯಾಗಿರುವುದು ಗೊತ್ತಿದ್ದರೂ ಅವನನ್ನು ಭಗ್ನಪ್ರೇಮಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗದು. ಯಾಕೆಂದರೆ ಅವನು ತನ್ನ ಪ್ರೇಮನಿವೇದನೆಯನ್ನೇ ಮಾಡಿಕೊಂಡಿರಲಿಲ್ಲ. ಅಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ ಆ ಪ್ರೇಮ ಇನ್ನೂ ಅವನ ಹೃದಯದಲ್ಲಿ ಸತ್ತಿಲ್ಲ. ಅದರ ಜೀವಂತಿಕೆಯೇ ಅವನನ್ನು ಅವಿವಾಹಿತನನ್ನಾಗಿಯೇ ಇರಿಸಿದೆ. ಒಂದಿನ ಅಚಾನಕ್ಕಾಗಿ ಅವಳೇ ಸಿಕ್ಕಾಗ ಅವನ ಹೃದಯ ಅರಳಿದ ಪರಿಯನ್ನು ಲೇಖಕಿ ಸೊಗಸಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಹೃದಯದ ಅದೆಷ್ಟೋ ಭಾವನೆಗಳು ಹೀಗೆಯೇ ವ್ಯಕ್ತವಾಗದೆ ಹುದುಗಿಹೋಗಿರುತ್ತವೆ. ಸ್ನೇಹದ ಮಧ್ಯೆ ಪ್ರೇಮದ ಮಾತು ಬಂದರೆ ಅದು ಕೆಟ್ಟ ಭಾವನೆಯೆಂದು ಪರಿಗಣಿತವಾಗುತ್ತದೆ ಎಂಬ ಅಳುಕು ಆ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿರುತ್ತದೆ.

ಎರಡನೆಯ ಕಥೆ ಹಾಳಿ ಹಳ್ಳಿಯ ಬದುಕಿನ ಕರುಣಾಮಯ ಬದುಕನ್ನು ತೆರೆದಿಡುತ್ತದೆ. ನೆರೆಬಂದಾಗ ಹೊಳೆದಾಟುವುದು,  ಗದ್ದೆಯ ಹಾಳಿಯ ಮೇಲೆ ನಡೆದುಹೋಗುವುದು ಮುಂತಾದ ಹಳ್ಳಿಯ ಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ಈ ಕಥೆ ಕಟ್ಟಿಕೊಡುತ್ತದೆ.

ಬಿದ್ದಾಗ ಬರದವರು ಎಂಬ ಮೂರನೆಯ ಕಥೆ ಒಂದು ನೀಳ್ಗತೆ. ದಿನಕರನೆಂಬ ಇಂಜಿನಿಯರಿಂಗ್ ಓದಿದ ವ್ಯಕ್ತಿ, ವಿದೇಶದಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತ, ಹಳ್ಳಿಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರೀತಿಯನ್ನು ಬೆಳೆಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಕಥಾನಕ. ಒಂಟಿ ಮನೆಯ ಬದುಕು, ಅಪ್ಪನ ಮೇಲಿನ ಅಪಾರ ಪ್ರೀತಿ ಇವು ಎಳೆ ಎಳೆಯಾಗಿ ಹೆಣೆಯಲ್ಪಟ್ಟಿವೆ. ಜೊತೆಗೆ, ಕಷ್ಟದಲ್ಲಿದ್ದಾಗ ಬರದವರು, ಮಗ ಓದಿ ವಿದೇಶದಲ್ಲಿದ್ದಾನೆ ಎಂದಾಕ್ಷಣ ಜಾತಕ ಹಿಡಿದು ಬರುವ ಸೊಗಲಾಡಿತನವನ್ನೂ ಲೇಖಕಿ ಬಿಚ್ಚಿಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ.

ನಾಲ್ಕನೆಯ ಕಥೆ ಹಿಸೆ, ಗಂಡುಮಕ್ಕಳು ದೊಡ್ಡವರಾದಾಗ ಅಪ್ಪನನ್ನೇ ಹಿಸೆ ಕೇಳುವ ಮಟ್ಟಕ್ಕೆ ಇಳಿಯುತ್ತಾರೆ ಎಂಬ ಕಹಿ ಸತ್ಯವನ್ನು ನಮ್ಮ ಮುಂದಿಡುತ್ತದೆ. ಗಂಡುಮಕ್ಕಳೆಂದು ಬೀಗುವುದು ಮುಖ್ಯವಲ್ಲ, ಅವರಿಗೆ ಬೇಕು ಬೇಕಾದ್ದನ್ನೆಲ್ಲ ಒದಗಿಸುತ್ತ ಜೀವನದ ಕಷ್ಟವೆಂದರೇನು ಎಂಬುದೇ ತಿಳಿಯದಂತೆ ಬೆಳೆಸುವುದು ಸರಿಯಲ್ಲ ಎಂಬ ಪಾಠವನ್ನು ಈ ಕಥೆ ತಿಳಿಸಿಕೊಡುತ್ತದೆ.

ತಲೆಮಾರು ಎಂಬ ಕಥೆ ಹಳ್ಳಿಯ ಮನೆಯೊಂದರ ಚಿತ್ರಣವನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ. ತುಂಬಿ ತುಳುಕುತ್ತಿದ್ದ ಮನೆಯೊಂದು ತಲೆಮಾರುಗಳ ನಂತರ ಜೇಡರಬಲೆಯ ಬೀಡಾಗಿ ಹೋಗುವುದಕ್ಕೆ ಕಾರಣ ಏನು? ಪೇಟೆಯ ಥಳುಕು ಬಳುಕಿನ ಜೀವನದ ಆಕರ್ಷಣೆಯೊ, ಹಳ್ಳಿಯ ಜೀವನದ ಬಗೆಗಿನ ತಾತ್ಸಾರವೊ ಎಂಬೆಲ್ಲ ವಿಷಯಗಳ ಚರ್ಚೆ ಈ ಕಥೆಯಲ್ಲಿದೆ.

ಫಿರ್ಖಾನ್-ಸೋಮಿ ಎಂಬ ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಜಂಗದ ಜೋಡಿಯ ಸುತ್ತ ಹೆಣೆದ ಕಥೆ ಬಲಿ. ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತ, ಕಾಡನ್ನು ಪ್ರೀತಿಸುತ್ತ, ಕಾಡನ್ನೇ ಜೀವನವನ್ನಾಗಿಸಿಕೊಂಡ ಈ ಜೋಡಿಯ ಮೂಲಕ ಕಾಡಿನ ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗದ ಜೀವನಚಿತ್ರಣವನ್ನು ಲೇಖಕಿ ನೀಡಿದ್ದಾರೆ. ಮಧ್ಯೆ ಮಧ್ಯೆ ಕೊಂಕಣಿ ಭಾಷೆಯ ಸಂಭಾಷಣೆಯನ್ನೂ ಅಳವಡಿಸಿ ಚಿತ್ರಣವನ್ನು ನೈಜವಾಗಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಅಂಥವರ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಹೊರಗಿನಿಂದ ಪ್ರವೇಶಿಸುವ ವಿಶಾಲ್ ಎಂಬ ಸ್ವಾರ್ಥಿ, ತನ್ನ ಸ್ಮಗ್ಲಿಂಗ್ ವ್ಯವಹಾರಕ್ಕೆ ವನವಾಸಿಗಳನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾ, ಅವರಿಗೂ ಕಳ್ಳದಂಧೆಯ ರುಚಿಹತ್ತಿಸಿ ಕೆಡಿಸುತ್ತಾನೆ. ಮತಾಂತರದ ಪ್ರಯತ್ನದ ಬಗ್ಗೆ ಅದರ ವಿರುದ್ಧದ ಹೋರಾಟದ ಬಗ್ಗೆಯೂ ಇಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖ ಇದೆ. ಕೊನೆಗೆ ವಿಶಾಲನ ಸ್ವಾರ್ಥಕ್ಕೆ ಸೋಮಿಯ ಜೀವ ಬಲಿಯಾಗಿ ಹೋಗುತ್ತದೆ.

ಕಣಿ ಎನ್ನುವ ಕಥೆ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ನೊಂದ ಹೆಣ್ಣುಮಗಳೊಬ್ಬಳ ಮನೋಗತವನ್ನು ತೆರೆದಿಡುತ್ತದೆ. ಜೋಗತಿಯೊಬ್ಬಳ ಕಣಿಯ ಮಾತಿನ ಮೋಡಿಗೊಳಗಾಗುತ್ತ, ತನ್ನೆಲ್ಲ ನೋವುಗಳನ್ನು ಕಥಾನಾಯಕಿ ತೆರೆದಿಡುತ್ತಾಳೆ. ಕುಟುಂಬದಲ್ಲಿ ಆರ್ಥಿಕ ಕಷ್ಟ ಎದುರಾದಾಗ ಯಾವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ನಿಭಾಯಿಸಬೇಕು, ಅದು ಜೀವನವನ್ನು ಯಾವರೀತಿ ಜರ್ಜರಿತವನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿಬಿಡುತ್ತದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಕಥೆ ಚಿತ್ರಿಸಿಕೊಡುತ್ತದೆ.

ಕೊನೆಗೌಡ ಮತ್ತು ಪ್ರೀತಿ ಎಂಬ ಕಥೆ ವಿಶಿಷ್ಟವಾದದ್ದು. ಪ್ರೀತಿ ಎನ್ನುವುದು ಕೇವಲ ಮೇಲ್ವರ್ಗದ ಸೊತ್ತಲ್ಲ, ಪ್ರೀತಿಯ ನಿಜವಾದ ರೂಪ ಕಾಣಿಸುವುದು ಸಂಸಾರ ಆರಂಭವಾದ ಮೇಲೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಸುಂದರವಾಗಿ ತಿಳಿಸಿಕೊಡುವ ಕಥೆ. ಅನಾಥನಾಗಿದ್ದ ಕಥಾನಾಯಕ ಹೆಂಡತಿಯನ್ನೇ ಸರ್ವಸ್ವವೆಂದು ಬಗೆದು ಅವಳಿಗೆ ಪ್ರೀತಿಯನ್ನು ಧಾರೆಯೆರೆಯುವ ಪರಿ ಮನೋಜ್ಞವಾಗಿ ಚಿತ್ರಿತವಾಗಿದೆ. ವೃದ್ಧಾಪ್ಯದಲ್ಲೂ ಪ್ರೀತಿ ಬಾಡದೆ ಮಾಗುತ್ತದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಲೇಖಕಿ ಸಮರ್ಥವಾಗಿ ನಿರೂಪಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಕಾಲವು ಬರುವುದು ಒಂದು ದಿನ ಎಂಬ ಕೊನೆಯ ಕಥೆ ಸಾಮಾಜಿಕ ಸುಧಾರಣೆಯನ್ನು ಮಾಡಹೋಗಿ ಬಹಿಷ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಒಳಗಾದವನ ಕಥೆ. ವಿಧವಾ ವಿವಾಹದಂತಹ ಸಾಮಾಜಿಕ ಸುಧಾರಣೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಭಾಷಣ ಬಿಗಿಯುವ ಮಠ ಮಾನ್ಯಗಳೇ ನಿಜವಾಗಿ ಅಂಥವನ್ನು ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಅಳವಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವವರನ್ನು ಬಹಿಷ್ಕರಿಸುತ್ತದೆ ಎಂಬ ವಿಡಂಬನೆಯನ್ನು ಈ ಕಥೆಯಲ್ಲಿ ಹೊರಗೆಡಹಿದ್ದಾರೆ.

ಹೀಗೆ ಒಂಭತ್ತು ಕಥೆಗಳ ಈ ಸಂಕಲನದ ತುಂಬೆಲ್ಲ ಹಳ್ಳಿಯ ಜೀವನದ ಏಳು-ಬೀಳುಗಳು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಕಾಣಿಸುತ್ತವೆ. ಹಳ್ಳಿಯ ಜೀವನದ ಮೇಲೆ ಲೇಖಕಿಗಿರುವ ಪ್ರೀತಿ, ಇಲ್ಲಿಯ ಸಿರಿಯನ್ನೆಲ್ಲ ತೊರೆದು ತಂದೆ ತಾಯಿಯರನ್ನು ಅನಾಥರನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿ ಹೊಗುವ ಆಧುನಿಕ ಪೀಳಿಗೆಯ  ಮೇಲಿರುವ ತಾತ್ಸಾರ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ವ್ಯಕ್ತವಾಗಿವೆ. ಇಲ್ಲಿನ ಕಥೆಗಳು ಸರಳವಾಗಿ ಹೇಳಲ್ಪಟ್ಟಿವೆ. ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿಯೂ ಗ್ರಾಂಥಿಕತೆ ಇಲ್ಲ. ಹಳ್ಳಿಯ ಆಡುಭಾಷೆಯನ್ನೇ ಸಮರ್ಥವಾಗಿ ಬಳಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಇಲ್ಲಿ ಕಥಾಹಂದರಕ್ಕಿಂತ ಪಾತ್ರಗಳ ಮೂಲಕ ಲೇಖಕಿ ಹೇಳಿಸುವ ವಿಚಾರಗಳು, ಚಿಂತನೆಗಳು ಮುಖ್ಯವೆನಿಸುತ್ತವೆ. ಅವೇ ಇಲ್ಲಿನ ಕಥೆಗಳ ಜೀವ. ಒಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಲೇಖಕಿ ಒಂದು ಚೆಂದದ ಕಥಾಸಂಕಲನವನ್ನು ಇತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಚೊಚ್ಚಲ ಕೃತಿಯಲ್ಲೇ ಭರವಸೆಯನ್ನು ಮೂಡಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಸ್ವಸ್ತಿ ಪ್ರಕಾಶನ ಸುಂದರ ಮುಖಪುಟ ಹಾಗೂ ಶುದ್ಧ ಮುದ್ರಣದ ಮೂಲಕ ಚೆಂದವಾಗಿ ಈ ಕೃತಿಯನ್ನು ನೀಡಿದೆ. ೧೧೨ ಪುಟಗಳ ಪುಸ್ತಕದ ಬೆಲೆ ೧೨೦/-. ಸಂಪರ್ಕ: ೯೪೮೩೬೧೭೮೭೯/೯೯೪೫೫೪೬೬೧೫.

ಸಂಸ್ಕೃತದ ಹಿರಿಮೆ

 ಕೆ.ಎಲ್.ಇ. ಧ್ವನಿಯ ಶ್ರೊತೃಗಳಿಗೆಲ್ಲ ನಮಸ್ಕಾರ. ರಕ್ಷಾಬಂಧನ ಹಾಗೂ ಸಂಸ್ಕೃತದಿನದ ಶುಭಾಶಯಗಳು.

ಸಂಸ್ಕೃತ ಎಂದಾಕ್ಷಣವೇ ನಮಗೆಲ್ಲ ನೆನಪಾಗುವುದು ಪ್ರಾಚೀನಭಾರತ. ತಕ್ಷಶಿಲೆ, ನಲಂದಾ ಮೊದಲಾದ ವಿಶ್ವವಿಖ್ಯಾತವಿದ್ಯಾಕೇಂದ್ರಗಳ ಜಗದ್ಗುರು ಭಾರತ. ಹೌದು. ಹಿಂದೊಮ್ಮೆ ಭಾರತೀಯ ಜ್ಞಾನಪರಂಪರೆ ವಿಶ್ವಕ್ಕೇ ಮಾದರಿಯಾಗಿತ್ತು. ಜ್ಞಾನಪಿಪಾಸುಗಳೆಲ್ಲ ಭಾರತದತ್ತ ಮುಖ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಇಂದಿಗೂ ಭಾರತಕ್ಕೆ ಆ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವಿದೆ. ಅದರ ಹಿಂದಿನ ವಾಹಕ ಶಕ್ತಿ ಇದೇ ಸಂಸ್ಕೃತವೆಂಬ ಭಾಷೆ.

ಭಾರತೀಯರಿಗೆ ಭಾಷೆಯೆಂಬುದು ಕೇವಲ ಸಂವಹನ ಮಾಧ್ಯಮವಲ್ಲ. ಅದು ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ವಾಹಿನೀ. ನಮ್ಮತನದ ಸಂಕೇತವೂ ಹೌದು. ಹಾಗಾಗಿ ಭಾಷೆಯ ರಕ್ಷಣೆ ಎಂದರೆ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ರಕ್ಷಣೆ. ತನ್ಮೂಲಕ ಅಭಿಜಾತ ಸಮಾಜದ ರಕ್ಷಣೆ. ಇಂದಿಗೂ ಸಂಸ್ಕೃತಭಾಷೆ ಭಾರತೀಯತ್ವದ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ನಿಲ್ಲುವುದು ಆ ಕಾರಣಕ್ಕೆ.

ಸಂಸ್ಕೃತದ ಬಗ್ಗೆ ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿಯೇ ಒಂದು ಮಾತಿದೆ: ಭಾಷಾಸು ಮುಖ್ಯಾ ಮಧುರಾ ದಿವ್ಯಾ ಗೀರ್ವಾಣಭಾರತೀ. ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯವೂ, ಮಧುರವೂ, ದಿವ್ಯವೂ ಆದ ಭಾಷೆ ಸಂಸ್ಕೃತಭಾಷೆ. ಈ ಮಾತಿನ ಹಿಂದಿರುವ ವಿಚಾರಗಳನ್ನು ತಿಳಿಯುತ್ತ ಹೋದರೆ ಸಂಸ್ಕೃತಭಾಷೆಯ ವಿಭಿನ್ನಪದರುಗಳು ಗೋಚರವಾಗುತ್ತ ಹೋಗುತ್ತವೆ.

ಸಂಸ್ಕೃತಭಾಷೆ ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಗೋಚರವಾಗುವುದಕ್ಕೆ ಮುಖ್ಯಕಾರಣ ಅದರ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ರಚನೆ. ವರ್ಣಮಾಲೆಯನ್ನೇ ತೆಗೆದುಕೊಂಡರೆ ಅಲ್ಲಿರುವ ಹೃಸ್ವ-ದೀರ್ಘ-ಪ್ಲುತ ಸ್ವರಗಳು, ಅನುಸ್ವಾರ, ವಿಸರ್ಗ, ವರ್ಗೀಯ-ಅವರ್ಗೀಯ, ಕರ್ಕಶ-ಮೃದು-ಅನುನಾಸಿಕ, ಅಲ್ಪಪ್ರಾಣ-ಮಹಾಪ್ರಾಣ ವ್ಯಂಜನಗಳು ಇವನ್ನೆಲ್ಲ ಗಮನಿಸಿದರೆ ಭಾಷೆ ಎಂತಹ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ತಳಹದಿಯ ಮೇಲೆ ನಿಂತಿದೆ ಎಂಬ ಅರಿವಾಗುತ್ತದೆ ಅಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ ಇನ್ನಿತರ ಎಷ್ಟೋ ಭಾಷೆಗಳ ಸಂರಚನೆಗೆ ಆಧಾರಭೂತವಾಗಿ ನಿಂತಿದೆ ಎಂದು ತಿಳಿಯುತ್ತದೆ. ಸಂಸ್ಕೃತಶಬ್ದಗಳ ಉಚ್ಚಾರಣೆಯಿಂದ ಪ್ರಾಣಾಯಾಮ ಮಾಡಿದಂತಾಗುವುದರಿಂದ ಆರೋಗ್ಯವರ್ಧನೆಯಾಗುತ್ತದೆ ಎಂಬುದೂ ಪ್ರಾಜ್ಞರ ಅಂಬೋಣ. ಉಚ್ಚಾರಣಶಾಸ್ತ್ರದ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಪಾಣಿನೀಯ ಶಿಕ್ಷಾ ಇತ್ಯಾದಿ ಗ್ರಂಥಗಳ ಕೊಡುಗೆ ಅಪಾರ. ಜಗತ್ತಿನ ಅನೇಕ ಭಾಷೆಗಳಿಗೆ ಸಂಸ್ಕೃತ ಫೊನೆಟಿಕ್ಸ್ ಮಾರ್ಗದರ್ಶಕವಾಗಿ ನಿಂತಿದೆ.

ಸಂಸ್ಕೃತಭಾಷೆ ಮುಖ್ಯ ಎನಿಸಲಿಕ್ಕೆ ಇನ್ನೊಂದು ಕಾರಣ ಅದರ ಅಗಾಧ ಸಾಹಿತ್ಯರಾಶಿ. ವೇದಗಳಿಂದ ಹಿಡಿದು ಇಂದಿನ ಗೇಯ ಗೀತೆಗಳವರೆಗೆ ಊಹಿಸಲಾಗದಷ್ಟು ಸಾಹಿತ್ಯವನ್ನು ತನ್ನ ಗರ್ಭದಲ್ಲಿ ಅಡಗಿಸಿಕೊಂಡಿದೆ. ಜಗತ್ತಿನ ಅನೇಕ ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ ರಚಿತವಾದ ಬಹಳಷ್ಟು ಸಾಹಿತ್ಯಗಳು ಸಂಸ್ಕೃತದ ಪ್ರಾಚೀನಗ್ರಂಥಗಳ ಆಧಾರದಲ್ಲಿ ರಚಿತವಾದವು. ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿಯೂ ಪಂಪ, ರನ್ನ, ಕುಮಾರವ್ಯಾಸ, ಕುವೆಂಪು ಇತ್ಯಾದಿ ಮಹಾಕವಿಗಳ ಕಾವ್ಯಗಳೂ ಮೂಲ ಸಂಸ್ಕೃತಕಾವ್ಯಗಳ ನೆರಳಲ್ಲೇ ರಚಿತವಾದವು ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನಿಸಬೇಕು. ಎಷ್ಟೋ ಸಹಸ್ರವರ್ಷಗಳು ಕಳೆದರೂ ಇಂದಿಗೂ ಸಂಸ್ಕೃತಸಾಹಿತ್ಯ ಇತರರ ಸಾಹಿತ್ಯರಚನೆಗೆ ಸಾಮಗ್ರಿಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತಲೇ ಇದೆ. ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ ಯಾವ ಪ್ರಕಾರದ ಸಾಹಿತ್ಯವೂ ಇಲ್ಲವೆಂಬಂತ್ತಿಲ್ಲ. ಋಷಿಗಳಿಂದ ದರ್ಶಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ವೇದಗಳು, ಅದ್ಭುತಪುರಾಣಗಳು, ರಾಮಾಯಣ ಮಹಾಭಾರತದಂತಹ ಆರ್ಷಕಾವ್ಯಗಳು, ಕಾಳಿದಾಸ, ಬಾಣಭಟ್ಟರಂತಹ ಕವಿಗಳ ಅನುಪಮ ಕಾವ್ಯ-ನಾಟಕಗಳು, ಅರ್ಥಶಾಸ್ತ್ರ, ಗಣಿತ, ವಿಜ್ಞಾನ, ಆಧುನಿಕ ಕಾದಂಬರಿಗಳು, ಗೇಯಗೀತೆಗಳು, ಶಿಶುಸಾಹಿತ್ಯ ಹೀಗೆ ವೈವಿಧ್ಯಮಯವಾದ ಅಪರಿಮಿತ ಸಾಹಿತ್ಯವನ್ನು ಸಂಸ್ಕೃತಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದು.

ಇಂದು ಅನೇಕ ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ ಅದರಲ್ಲೂ ಭಾರತೀಯ ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ ಸಂಸ್ಕೃತಶಬ್ದಗಳು ಹೇರಳವಾಗಿ ಬಳಸಲ್ಪಡುತ್ತವೆ. ಕನ್ನಡಭಾಷೆಯಲ್ಲಿಯೂ ಸಾಕಷ್ಟು ಸಂಸ್ಕೃತಶಬ್ದಗಳು ಹಾಸುಹೊಕ್ಕಾಗಿವೆ. ಅನೇಕ ಶಬ್ದಗಳು ಸಂಸ್ಕೃತದಿಂದ ನಿಷ್ಪನ್ನವಾಗಿ ತದ್ಭವ ಎನಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. ಸಂಸ್ಕೃತದ ಅಗಾಧ ಶಬ್ದಸಂಪತ್ತು ಇತರ ಭಾಷೆಗಳನ್ನೂ ಶ್ರೀಮಂತಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ. ಅಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ ಉಪಸರ್ಗ-ಪ್ರತ್ಯಯಗಳ ಜೋಡಣೆಯಿಂದ ಹೊಸಶಬ್ದಗಳನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸುವ ಶಕ್ತಿಯೂ ಸಂಸ್ಕೃತಕ್ಕೆ ಅಪಾರವಾಗಿದೆ.

ಸಂಸ್ಕೃತಭಾಷೆ ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಲು ಅದರ ಮಾಧುರ್ಯ ಒಂದು ಮುಖ್ಯ ಕಾರಣ. ಕಾಳಿದಾಸನ ಅಲಂಕಾರವೈದುಷ್ಯ, ಭಾರವಿಯ ಅರ್ಥಗೌರವ, ದಂಡಿಯ ಪದಲಾಲಿತ್ಯ, ಗೀತಗೋವಿಂದದ ಗೇಯತೆ ಹೀಗೆ ಸಂಸ್ಕೃತಕಾವ್ಯಗಳ ಅನುಸಂಧಾನದಿಂದ ದೊರಕುವ ಅನುಭೂತಿ ಅನುಪಮ, ಅತಿಶಯ. ಲಲಿತಲವಂಗಲತಾಪರಿಶೀಲನಕೋಮಲಮಲಯಸಮೀರೇ|

ಮಧುಕರ-ನಿಕರ-ಕರಂಬಿತ-ಕೋಕಿಲ-ಕೂಜಿತ-ಕುಂಜ-ಕುಟಿರೇ ||

ಎಂಬ ಜಯದೇವನ ಗೀತಗೋವಿಂದದ ಸಾಲುಗಳೇ ಅದಕ್ಕೆ ಸಾಕ್ಷಿ. ಸುಭಾಷಿತಗಳು ಸಂಸ್ಕೃತಭಾಷೆಯ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು. ಜೀವನಕ್ಕೆ ಮಾರ್ಗದರ್ಶಕವಾಗಿರುವ ಸುಂದರವಾದ ಸುಭಾಷಿತಗಳು ಮಹಾಕವಿಗಳ ಕಾವ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಹೇರಳವಾಗಿ ದೊರೆಯುತ್ತವೆ.

ಸಂಸ್ಕೃತಭಾಷೆಗೆ ಒಂದು ರೀತಿಯ ದಿವ್ಯತೆ ಇದೆ. ಆಧ್ಯಾತ್ಮ ಸಾಧಕರಿಗೆ, ದೈವಭಕ್ತರಿಗೆ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನ ನೀಡುವ ಮುಖ್ಯ ಗ್ರಂಥಗಳು ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲೇ ಇವೆ. ವೇದಮಂತ್ರಗಳೇ ಆಗಿರಬಹುದು ಇಲ್ಲ ದರ್ಶನಗಳಾಗಿರಬಹುದು, ಭಗವದ್ಗೀತೆ, ಬ್ರಹ್ಮಸೂತ್ರ, ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳಂತಹ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಗ್ರಂಥಗಳಾಗಿರಬಹುದು ಅಥವಾ ಸರಳವಾದ ಸ್ತೋತ್ರಗಳಾಗಿರಬಹುದು ಅವುಗಳನ್ನು ಪಠಿಸಿದವರಿಗೆ ದಿವ್ಯಾನುಭೂತಿಯನ್ನು ನೀಡುವುದರಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಸಂಶಯವಿಲ್ಲ.  ಬ್ರಹ್ಮಾನಂದಸಹೋದರನೆಂದು ಕರೆಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಕಾವ್ಯಾನಂದವೂ ಬಾಳಿಗೆ ದಿವ್ಯತೆಯನ್ನು ತರುತ್ತದೆ.

ಇಷ್ಟೆಲ್ಲ ವಿಶಾಲ ಸಾಹಿತ್ಯಪ್ರಪಂಚವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದರೂ ಇಂದಿನ ಈ ಆಧುನಿಕಯುಗದಲ್ಲಿ ಸಂಸ್ಕೃತದ ಆವಶ್ಯಕತೆ ಇದೆಯೆ ಎಂಬ ಪ್ರಶ್ನೆ ಬೃಹದಾಕಾರವಾಗಿ ನಿಲ್ಲುತ್ತದೆ. ಅದರ ಜೊತೆಗೆ ಸಂಸ್ಕೃತವು ಕಬ್ಬಿಣದ ಕಡಲೆ, ಉಚ್ಚಕುಲದ ಭಾಷೆ, ಮೃತಭಾಷೆ ಮುಂತಾದ ತಪ್ಪು ಕಲ್ಪನೆಗಳು ಅನೇಕರನ್ನು ಇದರ ಅಭ್ಯಾಸದಿಂದ ವಿಮುಖರನ್ನಾಗಿಸುತ್ತವೆ.

ಆದರೆ ಸಂಸ್ಕೃತವು ಸರಳವಾದ, ಸಾಮಾಜಿಕಸಾಮರಸ್ಯವನ್ನು ವರ್ಧಿಸುವ ಅಮೃತಭಾಷೆ. ಇತ್ತೀಚಿನದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಅದರ ಜನಪ್ರಿಯತೆ ಸಾಕಷ್ಟು ವಿಸ್ತರಿಸಿದೆ. ಇಂದಿನ ಯುವಪೀಳಿಗೆಯು ಸಂಸ್ಕೃತವನ್ನು ಕಲಿಯುವತ್ತ ಮನಮಾಡುತ್ತಿದೆ. ಸಂಸ್ಕೃತ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯಗಳು, ಹಾಗೂ ಸಂಸ್ಕೃತಭಾರತಿಯಂತಹ ಸರಕಾರೇತರ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಈ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಕೆಲಸಮಾಡುತ್ತಿವೆ. ಇಂದು ಅನೇಕ ಲಕ್ಷ ಜನರು ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ ನಿರರ್ಗಳವಾಗಿ ಮಾತನಾಡಬಲ್ಲರು. ನವ್ಯ ಸಾಹಿತ್ಯಕೃಷಿಯಲ್ಲಿ ಸಾಕಷ್ತು ಯುವಕರು ತೊಡಗಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ.

ಸಂಸ್ಕೃತವೂ ಪ್ರಾಚೀನಭಾಷೆಯೇ ಆಗಿದ್ದರೂ ಆಧುನಿಕಭಾಷೆಯಾಗುವ ಎಲ್ಲ ಅರ್ಹತೆಗಳನ್ನೂ ಹೊಂದಿದೆ. ಐತಿಹಾಸಿಕ, ಸಾಮಾಜಿಕ ವಿಷಯವಸ್ತುವನ್ನು ಇಟ್ಟುಕೊಂಡು ರಚಿಸಲ್ಪಡುತ್ತಿರುವ ಆಧುನಿಕ ಸಂಸ್ಕೃತ ಸಾಹಿತ್ಯವೇ ಅದಕ್ಕೆ ಸಾಕ್ಷಿ. ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಭಾಷೆಗಳ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಸಂಸ್ಕೃತ ಅನುವಾದ ಕೂಡ ನಡೆಯುತ್ತಿದೆ. ಕನ್ನಡದ ಮೇರು ಲೇಖಕ ಎಸ್. ಎಲ್. ಭೈರಪ್ಪನವರ ಅನೇಕ ಕಾದಂಬರಿಗಳು ಸಂಸ್ಕೃತಕ್ಕೆ ಅನುವಾದಗೊಂಡಿದೆ.

ಇಂದಿನ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನಯುಗದಲ್ಲಿ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನಬಳಕೆಯಲ್ಲಾಗಲಿ, ತಂತ್ರಜ್ಞಾನನಿರ್ಮಾಣದಲ್ಲಾಗಲಿ ಸಂಸ್ಕೃತಭಾಷೆ ಹಾಗೂ ಸಂಸ್ಕೃತಜ್ಞರು ಹಿಂದೆ ಬಿದ್ದಿಲ್ಲ. ಇಂದು ಅಪಾರ ಸಂಸ್ಕೃತ ಗ್ರಂಥಗಳ ಡಿಜಿಟಲ್ ಆವೃತ್ತಿ ಅಂತರ್ಜಾಲದಲ್ಲಿ ಲಭ್ಯ ಇದೆ. ಸಂಸ್ಕೃತ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕಾಗಿ ಎಣಿಸಲಾಗದಷ್ಟು ಅಂತರ್ಜಾಲ ತಾಣಗಳು, ಮೊಬೈಲ್ ಎಪ್ ಗಳು, ಟೂಲ್ ಗಳು ಲಭ್ಯ ಇವೆ, ಹೊಸ ಹೊಸದರ ನಿರ್ಮಾಣ ನಡೆಯುತ್ತಲೇ ಇದೆ. ಆಯ್.ಆಯ್.ಟಿ. ಯಂತಹ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಭಾರತೀಯ ಅಧ್ಯಯನ ವಿಭಾಗದಡಿ ಈ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಸಂಶೋಧನೆಗಳನ್ನು ಕೈಗೊಂಡಿವೆ. ಅನೇಕ ವಿದೇಶೀಯ ಸಂಸ್ಥೆಗಳೂ ಮಾಹಿತಿ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನವನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡು ಅತ್ಯಾಧುನಿಕ ಅಧ್ಯಯನ ಪರಿಕರಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿವೆ. ಪಾಣಿನೀಯ ಅಷ್ಟಾಧ್ಯಾಯಿಯಂತಹ ಉದ್ಗ್ರಂಥಗಳೂ ಇಂದು ಬೆರಳತುದಿಯಲ್ಲಿ ಲಭ್ಯ ಇವೆ. ಪಾಣಿನೀಯ ವ್ಯಾಕರಣದ ಸಂರಚನೆಯ ಆಧಾರದಲ್ಲಿ ಕಂಪ್ಯೂಟರ್ ಪ್ರೊಗ್ರಾಮಿಂಗ್ ರಚಿಸುವ ಸಾಧ್ಯತೆಯ ಬಗ್ಗೆಯೂ ಸಂಶೋಧನೆ ನಡೆಯುತ್ತಿದೆ.

ಹೀಗೆ ಪ್ರಾಚೀನವು, ಆಧುನಿಕವು ಆದ ಸಂಸ್ಕೃತಭಾಷೆ ನಮ್ಮೆಲ್ಲರ ಜೀವನದ ಅಂಗವಾಗಬೇಕು. ಅನೇಕ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯಗಳೂ, ಸ್ವಯಂ ಸೇವಾ ಸಂಸ್ಥೆಗಳೂ ಮನೆಯಲ್ಲೇ ಕುಳಿತು ಸಂಸ್ಕೃತ ಕಲಿಯಲು ಅವಕಾಶ ಮಾಡಿಕೊಡುತ್ತಿವೆ. ಈ ಭಾಷೆಯನ್ನು ಕಲಿಯಲು ವಯಸ್ಸಿನ ಮಿತಿ ಇಲ್ಲ. ನಾವೆಲ್ಲ ಇದನ್ನು ಕಲಿತು, ಕಲಿಸಿ, ಪ್ರಸರಿಸಿ ಧನ್ಯರಾಗುವ ಸಂಕಲ್ಪವನ್ನು ಈ ಶುಭದಿನದಂದು ಮಾಡೋಣ.

(ಶೋಭಕೃತ್ ಸಂವತ್ಸರದ ಸಂಸ್ಕೃತದಿನದಂದು  ಕೆ.ಎಲ್.ಇ. ಧ್ವನಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಸಾರವಾದ ಉಪನ್ಯಾಸ)

ಯುವಕರಿಗೆ ಬೇಕು ಆತ್ಮಸ್ತೈರ್ಯ ಮತ್ತು ಸಮಚಿತ್ತತೆ

ಶೈಶವದಿಂದ ಕೌಮಾರ್ಯ, ಯೌವನಾವಸ್ಥೆಗಳಿಗೆ ವಯಸ್ಸು ಹೊರಳುವ ಹೊತ್ತಿಗೆ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ದೈಹಿಕ ಹಾಗೂ ಮಾನಸಿಕ ಸ್ಥಿತಿಗತಿಗಳು ಪರಿವರ್ತನೆಯನ್ನು ಹೊಂದುತ್ತವೆ. ಅಂತಹ ಪರಿವರ್ತನೆ ನೈಸರ್ಗಿಕವೇ ಆದರೂ ಸರಿಯಾದ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಆಗದಿದ್ದರೆ ವಿಕಾಸದ ಹೊಸ್ತಿಲಲ್ಲಿ ವಿಕಾರದ ದರ್ಶನವಾಗುವ ಸಂಭವವಿರುತ್ತದೆ.

ಇಪ್ಪತ್ತೊಂದನೆಯ ಶತಮಾನದ ಯುವಕರಿಗೆ ಬೆಟ್ಟವನ್ನೇ ಎತ್ತಿ ಹಾಕುವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವಿದೆ. ಎದುರಿಗೆ ಬಂದ ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ಕೊಚ್ಚಿಹಾಕುವ ಅಧ್ಭುತ ಶೌರ್ಯವಿದೆ, ಅನ್ಯಾಯದ ವಿರುದ್ಧ ಸೆಟೆದು ನಿಲ್ಲುವ ಕೆಚ್ಚೆದೆಯಿದೆ. ಆದರೆ ತನ್ನ ಒಳಗೆ ತನ್ನ ಆತ್ಮವನ್ನು ತಿನ್ನುವ ಸಣ್ಣ ಕ್ರಿಮಿಯ ವಿರುದ್ಧ ಹೋರಾಡುವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯ ಕ್ಷೀಣಿಸುತ್ತಿದೆ. ಕಾರಣ ಏನು? ಚಿಂತಿಸಬೇಕಾದ ವಿಷಯ.

ಮಕ್ಕಳು ಹದಿನಾಲ್ಕು-ಹದಿನೈದು ವರ್ಷ ವಯಸ್ಸನ್ನು ತಲುಪಿದಾಗ ಇಂದು ಪಾಲಕರು ಕಟ್ಟೆಚ್ಚರ ವಹಿಸಬೇಕಾದ ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಇದೆ. ಅದು ಬಾಹ್ಯ ಆಕ್ರಮಣದ ಹೆದರಿಕೆಯಿಂದಲ್ಲ. ಮಕ್ಕಳ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಯಾವ ರೀತಿಯ ತುಮುಲಗಳು ನಡೆಯುತ್ತವೆ ಎಂದು ತಿಳಿಯದೆ ಮೂಡುವ ಭಯ. ಈ ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿ ೪೫ ಸೆಕೆಂಡುಗಳಿಗೆ ಒಂದು ಆತ್ಮಹತ್ಯೆ ನಡೆಯುತ್ತದಂತೆ. ಅದರಲ್ಲಿ ಹದಿಹರೆಯದವರ ಸಂಖ್ಯೆಯೇ ಹೆಚ್ಚು.

ಇದಕ್ಕೆಲ್ಲ ಕಾರಣಗಳನ್ನು ಹುಡುಕುತ್ತ ಹೋದರೆ ಒಬ್ಬೊಬ್ಬರದು ಒಂದೊಂದು ಕಾರಣ. ಒಬ್ಬನ ಕಾರಣವನ್ನು ಇನ್ನೊಬ್ಬರಿಗೆ ಅನ್ವಯಿಸುವಂತಿಲ್ಲ. ಕೆಲವೊಂದು ಬಾಹ್ಯ ಕಾರಣಗಳಾದರೆ ಇನ್ನು ಕೆಲವು ಆಂತರಿಕ. ಎಣೆಯಿಲ್ಲದೆ ವಿಶಾಲವಾಗುತ್ತಿರುವ ಸಮಾಜ ಒಂದೆಡೆಯಾದರೆ ಈ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ’ನಾನು’ ಏನು ಎಂಬುದನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲಾಗದ ಅಸಹಾಯಕ ಸ್ಥಿತಿ ಇನ್ನೊಂದೆಡೆ.

ಕಾಲ ಬದಲಾಗಿದೆ. ತಂತ್ರಜ್ಞಾನ ಎಂಬ ದೈವೀ ಗುಣವನ್ನೂ ಆಸುರೀಗುಣವನ್ನೂ ಒಟ್ಟಿಗೇ ಹೊಂದಿರುವ ಮಾಯೆ ಜಗತ್ತನ್ನು ಆವರಿಸಿದೆ. ’ವಸುಧೈವ ಕುಟುಂಬಕಮ್’ ಎಂಬ ನಮ್ಮ ಪೂರ್ವಜರ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಗೆ ಹೊಸ ಭಾಷ್ಯವನ್ನು ಈ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನ ಬರೆಯುತ್ತಿದೆ. ’ಆನೋ ಭದ್ರಾಃ ಕೃತವೋ ಯಂತು ವಿಶ್ವತಃ’ ಎಂಬ ನುಡಿಯನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿ ತಮ್ಮ ಅರಿವನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣ ಜಗತ್ತಿಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸುವ ಭರದಲ್ಲಿ ಒಳ್ಳೆಯದೂ ಕೆಟ್ಟದ್ದೂ ನಮ್ಮೊಳಗೆ ಪ್ರವೇಶಿಸಿ ನೀರಕ್ಷೀರವಿಭಾಗ ಸಾಮರ್ಥ್ಯದ ಅಭಾವದಲ್ಲಿ ಅವಾಂತರಗಳನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸುತ್ತಿದೆ.

’ಕಾಮ ಏಷ ಕ್ರೋಧ ಏಷ ರಜೋಗುಣಸಮುದ್ಭವಃ’ ಎಂಬ ಗೀತೆಯ ನುಡಿ ಇಂಥವರಿಗೇ ಅನ್ವಯಿಸುವಂಥದ್ದು. ಅತಿಯಾದ ಮೊಬೈಲ್ ಬಳಕೆ, ಆಹಾರಪದ್ಧತಿ, ಜೀವನಕ್ರಮಗಳಿಂದ ಮನುಷ್ಯನಲ್ಲಿ ಸಾತ್ತ್ವಿಕಗುಣ ಕ್ಷೀಣಿಸುತ್ತಿದೆ. ಅದರ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ರಜೋಗುಣ ಆಕ್ರಮಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದೆ. ಮನಸ್ಸು ಚಂಚಲವಾಗುತ್ತಿದೆ, ವ್ಯಗ್ರವಾಗುತ್ತಿದೆ. ಅದನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸುವ ದಾರಿ ಇಂದಿನ ಯುವ ಜನತೆಗೆ ತೋರುತ್ತಿಲ್ಲ. ಮಿತ್ರಸಮ್ಮಿತವಾಗಿ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನ ಮಾಡುವ ಕೃಷ್ಣರನ್ನು ಕಾಣದೆ ಈ ಅರ್ಜುನರು ಪರಿತಪಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ.

ಇಂದಿನ ಯುವ ಜನತೆಯಲ್ಲಿ ದೇವರ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ, ಆಧ್ಯಾತ್ಮ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಏನೊ ಅಸಡ್ಡೆ. ಅವೆಲ್ಲ ನಿವೃತ್ತರಾದ ವೃದ್ಧರ ಸಮಯಯಾಪನೆಯ ಸಾಧನ ಎಂಬುದು ಕೆಲವರ ಅಭಿಪ್ರಾಯ. ಇಂದಿನ ಅವಾಂತರಗಳಿಗೆ ಅದೂ ಒಂದು ಕಾರಣ. ದಿನದ ಇಪ್ಪತ್ತನಾಲ್ಕು ಘಂಟೆಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಕಾಲವನ್ನಾದರೂ ಇಂತಹ ಕೆಲಸಗಳಿಗೆ ಮೀಸಲಿಟ್ಟರೆ ಮನಸ್ಸನ್ನು ಸುಲಭವಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಬಹುದು. ಡಿ.ವಿ.ಗುಂಡಪ್ಪನವರು ತಮ್ಮ ಮಂಕುತಿಮ್ಮನ ಕಗ್ಗದಲ್ಲಿ ಇದನ್ನು ಸೊಗಸಾಗಿ ಹೇಳಿದ್ದಾರೆ.

ದೇವಮಂದಿರ ಭಜನೆ ಪೂಜೆ ಪ್ರಸಾದಗಳು

ಜೀವನದಲಂಕಾರ ಮನಸಿನುದ್ಧಾರ|

ಭಾವವಂ ಕ್ಷುಲ್ಲಜಗದಿಂ ಬಿಡಿಸಿ ಮೇಲಕೊಯ್ವು

ದಾವುದಾದೊಡಮೊಳಿತು - ಮಂಕುತಿಮ್ಮ ||

ನಮ್ಮ ಪ್ರಾಚೀನ ಗ್ರಂಥಗಳಲ್ಲಿ ಆತ್ಮನಿರ್ವಹಣೆ (Self-Management) ಯ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಸಾಕಷ್ಟು ವಿಚಾರಗಳು ಸಿಗುತ್ತವೆ. ನಮ್ಮ ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳು ಹಾಗೂ ಭಗವದ್ಗೀತೆ ಪ್ರಣೀತವಾದದ್ದು ಈ ಉದ್ದೇಶದಿಂದಲೇ. ಕಠೋಪನಿಷತ್ತಿನ ನಚಿಕೇತನಾಗಲಿ, ಛಾಂದೋಗ್ಯ ಉಪನಿಷತ್ತಿನ ಶ್ವೇತಕೇತುವಾಗಲೀ ಭಗವದ್ಗೀತೆಯ ಅರ್ಜುನನಾಗಲೀ ವಿಭಿನ್ನ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ನಮ್ಮನ್ನೇ ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇಂದು ಇಂತಹ ಕಥೆಗಳ ಅನುಸಂಧಾನ ಮನೆಗಳಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತಿಲ್ಲ. ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಟಿ.ವಿ. ಎಂಬ ಮಾಯಾ ಪೆಟ್ಟಿಗೆ, ಧಾರಾವಾಹಿಯೆಂಬ ಮನೆಹಾಳು ಕಥೆಗಳ ಪ್ರವಾಹ ಕೊಚ್ಚಿಹಾಕುತ್ತಿದೆ. ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಸ್ವಲ್ಪಮಟ್ಟಿಗಾದರೂ ಆಧ್ಯಾತ್ಮದಲ್ಲಿ, ನಮ್ಮ ಪ್ರಾಚೀನ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನ ದೊರೆತರೆ ಸಮಾಜದ ಪಿಡುಗು ಕಡಿಮೆಯಾಗಬಹುದು.

ಭಗವದ್ಗೀತೆಯಲ್ಲಿ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ “ಉದ್ಧರೇದಾತ್ಮನಾತ್ಮಾನಂ” ಎಂದು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದ್ದಾನೆ. ತನ್ನನ್ನು ತಾನೇ ಉದ್ಧರಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು. ’ನಾನು’ ಎನ್ನುವ ಕಲ್ಪನೆ ಮೂಡುವ ಹದಿಹರೆಯದಲ್ಲಿ ಈ ಮಾತು ಗಮನಾರ್ಹವಾಗುತ್ತದೆ. ಅಹಂಕಾರವಾಗಿ ಪರಿವರ್ತನೆಯಾಗಬಾರದ ಸ್ವಾಭಿಮಾನ ರೂಪುಗೊಳ್ಳುವ ಹೊತ್ತದು. ತಾನು ಮುಂದೆ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಏನು ಮಾಡಬೇಕು ಎಂಬುದು ಮೂರ್ತಸ್ವರೂಪವನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳುವ ಸಮಯವದು. ಹಾಗಾಗಿ ಆ ವಯಸ್ಸು ಅತ್ಯಂತ ಮಹತ್ತ್ವದ್ದೆನಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಮನಸ್ಸನ್ನು ದೌರ್ಬಲ್ಯಕ್ಕೆ ಜಾರಿಸಿದರೆ ಅಪಾಯ ಕಟ್ಟಿಟ್ಟಬುತ್ತಿ. ಆ ಹೊತ್ತಿನಲ್ಲಿ “ಕ್ಷುದ್ರಂ ಹೃದಯದೌರ್ಬಲ್ಯಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವೋತ್ತಿಷ್ಠ ಪರಂತಪ” ಎನ್ನುವ ಗೀತಾಚಾರ್ಯನ ಗರ್ಜನೆ ಮನದಲ್ಲಿ ಮೊಳಗಬೇಕು. ಜಗತ್ತಿನ ವಿಶ್ವರೂಪತೆಯನ್ನು ಕಂಡು ಸಂಭ್ರಾಂತರಾಗುವ ಬದಲು ತಾನು ’ಅತ್ಯತಿಷ್ಠದ್ದಶಾಂಗುಲಮ್’ ಎಂಬಂತೆ ತ್ರಿವಿಕ್ರಮನಾಗಿ ಬೆಳೆಯಲು ಯೋಜನೆಯನ್ನು ಹಾಕಬೇಕು.

ಬೆಳೆಯನ್ನು ಬೆಳೆಯುವಾಗ ಕಳೆಯನ್ನು ಕೀಳಬೇಕಾದ್ದು ಅನಿವಾರ್ಯ. ಇಲ್ಲವಾದರೆ ಕಳೆಯೇ ಬೆಳೆಯನ್ನು ನಾಶಪಡಿಸುತ್ತದೆ. ನಮ್ಮಲ್ಲಿರುವ ಅರಿಷಡ್ವರ್ಗವೆಂಬ ಕಳೆಗಳನ್ನು ಕಿತ್ತೊಗೆಯದಿದ್ದರೆ ಸಂಸ್ಕಾರದ ಬೆಳೆ ಬೆಳೆಯಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಆ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿಯೂ ಯುವ ಜನತೆ ಯೋಚಿಸಬೇಕಾದ ಆವಶ್ಯಕತೆಯಿದೆ.

ತಮ್ಮ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಕ್ಕಿಂತ ಮಿಗಿಲಾದ ಗುರಿಯನ್ನು ಇಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವುದು ಹಾಗೂ ಅದನ್ನು ಮುಟ್ಟಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗದೇ ಇದ್ದಾಗ ನಿರಾಶರಾಗುವುದು ಇಂದಿನ ಯುವ ಪೀಳಿಗೆಯ ಇನ್ನೊಂದು ಲಕ್ಷಣ. ಲಾಭಾಲಾಭಗಳಲ್ಲಿ, ಜಯಾಪಜಯಗಳಲ್ಲಿ ಸಮಚಿತ್ತತೆಯನ್ನು ಕಾಯ್ದುಕೊಳ್ಳುವ ಮನಸ್ಥಿತಿ ಎಲ್ಲರ ಆವಶ್ಯಕತೆ. ಮುಳುಗಿದ ಸೂರ್ಯ ಮತ್ತೆ ಉದಯಿಸುವಂತೆ, ಕ್ಷೀಣನಾದ ಚಂದ್ರ ಮತ್ತೆ ಪೂರ್ಣನಾಗುವಂತೆ, ಕತ್ತರಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಮರ ಮತ್ತೆ ಚಿಗಿತು ಬರುವಂತೆ ಸೋಲಿನಿಂದ ಗೆಲುವಿಗೆ ಹೋಗಬಹುದು ಎಂಬುದನ್ನು ಮರೆಯಬಾರದು. ಸಣ್ಣ ಸಣ್ಣ ಕಾರಣಗಳಿಗೆಲ್ಲ ಜೀವವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವಷ್ಟು ದುರ್ಬಲರು ನಾವಾಗಬಾರದು. ಅಪಮಾನವನ್ನೂ ವಿಜಯವನ್ನಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಚಾಣಕ್ಯರು ನಾವಾಗಬೇಕು. ಅದರಂತೆಯೇ ಪುರಸ್ಕಾರ ಗೌರವಗಳನ್ನು ಪಡೆದಾಗ ಅತಿಯಾಗಿ ಬೀಗಬಾರದು. ಡಿವಿಜಿಯವರು ಮ್ಯಾಕ್ ಬೆತ್ ನಾಟಕದ ಅನುವಾದದ ಮುನ್ನುಡಿಯಲ್ಲಿ ಹೇಳುವಂತೆ

ಉತ್ಸವದೊಳೆಚ್ಚರಿರು

ಹೂ ಬನದ ತಳದಲ್ಲಿ ಹಾವು ಹರಿದೀತು

ಪ್ರೋತ್ಸಹನೆ ಕೇಳಿಬರೆ

ಪರೀಕ್ಷಿಸಿಕೋ ನಿನ್ನ

ಮೆಚ್ಚು ಮಿತಿಮೀರಲ್

ಹುಚ್ಚು ಹುಚ್ಚಾಯ್ತು

ಪ್ರೀತಿಯಲಿ ನೀತಿ ಸೆಲೆ

ಮರೆತು ಹೋದೀತು

ಗೆಲುವಿನಾತುರದಿ ಕಾಲ್

ಜಾರಿ ಕುಸಿದೀತು

ಉಪಸಂಹಾರ: ಯುವಜನತೆಯ ಇಂದಿನ ಸಮಸ್ಯೆಗೆ ಎದೆಗುಂದದ ಆತ್ಮಸ್ತೈರ್ಯ ಮತ್ತು ಸಮಚಿತ್ತತೆಯೇ ಪರಿಹಾರ. ಅದಕ್ಕೆ ಹಿರಿಯರ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನವೂ ಅಗತ್ಯ. ಪಾಲಕರು ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಇದನ್ನು ಮಾತಿನಿಂದ ಬೋಧಿಸದೇ ತಾವೇ ಉದಾಹರಣೆಯಾಗಿ ನಿಲ್ಲಬೇಕು. ತಂದೆ ತಾಯಿಗಳೇ ನಿಜವಾದ ಹೀರೋ ಹೀರೋಯಿನ್ ಆಗಬೇಕು. ಶಾಲೆಯ ಶಿಕ್ಷಕರೂ ಕೇವಲ ಮಾಹಿತಿಯ ಪೆಟ್ಟಿಗೆಯಾಗದೆ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನ ಮಾಡುವ ಸಮಾಲೋಚಕರಾಗಬೇಕು. ಆರೋಗ್ಯವಂತ ಸಮಾಜದ ನಿರ್ಮಾಣ ಎಲ್ಲರ ಹೊಣೆ.

ಚೂಡಾಲಾ

 ಸೌರಾಷ್ಟ್ರದ ರಾಜಕನ್ಯೆ ಚೂಡಾಲಾ ವೇದಶಾಸ್ತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಪಾರಂಗತಳೂ ಯೋಗಸಿದ್ಧಿಯನ್ನು ಪಡೆದವಳೂ ಆಗಿದ್ದಳು. ಮಾಲವ ನರೇಶ ಶಿಖಿಧ್ವಜನನ್ನು ವರಿಸಿ, ಸಂಸಾರ ಸುಖವನ್ನು ಅನುಭವಿಸುತ್ತಲೇ ಪತಿಯನ್ನು ಆಧ್ಯಾತ್ಮಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಕರೆದೊಯ್ದಳು. ಶಿಖಿಧ್ವಜನಿಗೆ ದೇಹದಂಡನೆಯ ಮೂಲಕ ಸಾಧನೆ ಮಾಡುವ ತಪಶ್ಚರ್ಯಾದಿಗಳಲ್ಲಿ ಶ್ರದ್ಧೆಯಿತ್ತು. ಒಂದಿನ ರಾತ್ರಿ ಅರಮನೆಯನ್ನು ಬಿಟ್ಟ ಅರಸ ವನದಲ್ಲಿ ತಪಸ್ಸನ್ನಾರಂಭಿಸಿದ. ಅವನನ್ನು ಹುಡುಕಿಕೊಂಡು ಬಂದ ಚೂಡಾಲಾ ಅಲುಗಾಡಿಸಿದರೂ ಸಮಾಧಿ ಸ್ಥಿತಿಯಿಂದ ಏಳಲಿಲ್ಲ. ಚೂಡಾಲಾ ಅರಮನೆಗೆ ಹಿಂದಿರುಗಿ ಬಂದು ರಾಜ್ಯಸೂತ್ರವನ್ನು ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಂಡಳು. ಕೆಲ ದಿನಗಳ ನಂತರ ಮಂತ್ರಿಗಳಿಗೆ ರಾಜ್ಯದ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯನ್ನು ವಹಿಸಿ ತನ್ನ ಯೌಗಿಕ ಶಕ್ತಿಯಿಂದ ಕುಂಭನೆಂಬ ಪುರುಷನಾಗಿ ಪರಿವರ್ತನೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿ ಪತಿಯೆಡೆಗೆ ಬಂದಳು. ಬೆಳಗಿನ ಹೊತ್ತು ಅವನನ್ನು ಸಂಧಿಸಿ ಅವನೊಂದಿಗೆ ಇರಲು ಅನುಮತಿಯನ್ನು ಪಡೆದಳು.  ಸಂಜೆಯಾಗುತ್ತಲೇ ಹಗಲಿನಲ್ಲಿ ಗಂಡಾಗಿಯೂ ರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ ಹೆಣ್ಣಾಗಿಯೂ ಇತುವಂತೆ ದುರ್ವಾಸರ ಶಾಪ ತನಗೆ ತಟ್ಟಿದೆಯೆಂದು ತಿಳಿಸಿ ರಾತ್ರಿಯೂ ಅಲ್ಲಿರಲು ಅವಕಾಶವನ್ನು ಬೇಡಿದಳು. ಈಗಾಗಲೇ ಗಂಡು-ಹೆಣ್ಣು ಎಂಬ ಭೇದಭಾವವನ್ನು ಮೆಟ್ಟಿ ನಿಂತಿದ್ದ ಶಿಖಿಧ್ವಜ ನಿರಾಕರಿಸಲಿಲ್ಲ. ರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ ಮದನಿಕೆ ಎಂಬ ಸುಂದರ ಸ್ತ್ರೀಯಾಗಿ ಪರಿವರ್ತನೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿ ಶಿಖಿಧ್ವಜನನ್ನು ಕಾಮೋದ್ರೇಕಕ್ಕೆ ಒಳಪಡಿಸಲೂ ಯತ್ನಿಸಿದಳು. ಆದರೆ ಶಿಖಿಧ್ವಜ ಯಾವುದೇ ಪ್ರಚೋದನೆಗೊಳಗಾಗಲಿಲ್ಲ. ಅವಳು ಮಾಡುವ ಯಾವ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನೂ ವಿರೋಧಿಸಲೂ ಇಲ್ಲ. ನಿರ್ಲಿಪ್ತ ಭಾವದಿಂದ ಪತ್ನಿಯ ಪರೀಕ್ಷೆಯಲ್ಲಿ ತೇರ್ಗಡೆ ಹೊಂದಿದ.

ಕುಂಭನ ವೇಷದಲ್ಲಿದ್ದ ತನ್ನ ಹೆಂಡತಿಯ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನದಂತೆ ತಾನಂಟಿಕೊಂಡಿರುವ ಒಂದೊಂದೇ ವಸ್ತುವನ್ನು ಶಿಖಿಧ್ವಜ ತ್ಯಜಿಸಿದ, ಆಶ್ರಮ, ದಂಡ, ಕಮಂಡಲ, ಆಸನ, ಜಪಮಾಲೆ ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಬಿಟ್ಟಾಯಿತು. ಕೊನೆಗೆ ದೇಹವನ್ನೂ ತ್ಯಜಿಸುವ ಹಂತಕ್ಕೆ ಬಂದ. ಆಗ ಚೂಡಾಲಾ ಅವನಿಗೆ ದೇಹಧಾರಣೆ ಮಾಡಿಯೂ ಜೀವನ್ಮುಕ್ತನಾಗಿ ಉಳಿಯುವ ಬಗೆಯನ್ನು ತೋರಿಸಿಕೊಟ್ಟಳು. ಅವನು ಆ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ತಲುಪಿದ ಮೇಲೆ ಮತ್ತೆ ಅವನನ್ನು ರಾಜ್ಯಕ್ಕೆ ಕರೆತಂದು ಕರ್ತವ್ಯದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಸಿದಳು. ಪದ್ಮಪತ್ರದ ಮೇಲಿನ ನೀರ ಹನಿಗಳಂತೆ ನಿರ್ಲಿಪ್ತರಾಗಿ ಅನೇಕ ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ರಾಜ್ಯಭಾರವನ್ನು ನಡೆಸಿ ಪರಂಧಾಮವನ್ನು ಸೇರಿದರು. (ಯೋಗವಾಸಿಷ್ಠದಲ್ಲಿರುವ ಕಥೆ. ವಾಲ್ಮೀಕಿರಾಮಾಯಣದ ಒಂದು ಭಾಗವೆಂದು ಪ್ರತೀತಿ)

ಸಿದ್ಧಿಧಾತ್ರಿ

 ಸರ್ವಬಾಧಾಪ್ರಶಮನಂ ತ್ರೈಲೋಕಸ್ಯಾಖಿಲೇಶ್ವರಿ|

ಏವಮೇವ ತ್ವಯಾ ಕಾರ್ಯಮಸ್ಮದ್ವೈರಿವಿನಾಶನಮ್||

ನವಗುರ್ಗೆಯರಲ್ಲಿ ಕೊನೆಯವಳು ಸಿದ್ಧಿಧಾತ್ರಿ. ಒಂಭತ್ತನೆಯ ದಿನ ಆರಾಧನೆಗೊಳ್ಳುವ ಆದಿಶಕ್ತಿಯ ದಿವ್ಯ ಸೌಮ್ಯ ಸ್ವರೂಪ.

ಸಿದ್ಧಿ ಎಂಬ ಶಬ್ದಕ್ಕೆ ದೇವೀಪುರಾಣದಲ್ಲಿ ಸಾಧನಾತ್ ಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯುಕ್ತಾ ಸಾಧಿಕಾ ವಾಥ ಈಶ್ವರೀ ಎಂದು ನಿಷ್ಪತ್ತಿಯನ್ನು ಹೇಳಿದ್ದಾರೆ. ಮಾರ್ಕಂಡೇಯ ಪುರಾಣದಲ್ಲಿ ಎಂಟು ಸಿದ್ಧಿಗಳ ಉಲ್ಲೇಖ ಇದೆ. ಅಣಿಮಾ, ಮಹಿಮಾ, ಗರಿಮಾ, ಲಘಿಮಾ, ಪ್ರಾಪ್ತಿ ಪ್ರಾಕಾಮ್ಯ, ಈಶಿತ್ವ ವಶಿತ್ವ. ಇವು ಅಷ್ಟಸಿದ್ಧಿಗಳು. ಬ್ರಹ್ಮವೈವರ್ತಪುರಾಣದ ಪ್ರಕಾರ ಹದಿನೆಂಟು ಸಿದ್ಧಿಗಳಿವೆ. ಈ ಎಲ್ಲ ಸಿದ್ಧಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವವಳು ಹಾಗೂ ಸಾಧಕರಿಗೆ ದಯಪಾಲಿಸುವವಳು ಸಿದ್ಧಿಧಾತ್ರಿ.

ಸಿದ್ಧಿಧಾತ್ರಿಯನ್ನು ಸ್ತುತಿಸುವ ಶ್ಲೋಕ ಹೀಗಿದೆ:

ಸಿದ್ಧಗಂಧರ್ವಯಕ್ಷಾದ್ಯೈರಸುರೈರಮರೈರಪಿ|

ಸೇವ್ಯಮಾನಾ ಸದಾ ಭೂಯಾತ್ ಸಿದ್ಧಿದಾ ಸಿದ್ಧಿದಾಯಿನೀ||

ಸಿದ್ಧರಿಂದ, ಗಂಧರ್ವರಿಂದ, ಯಕ್ಷರಿಂದ, ಎಲ್ಲ ದೇವತೆಗಳು ಹಾಗೂ ಅಸುರರಿಂದ ಪೂಜೆಯನ್ನು ಕೊಂಬವಳು ಈ ದೇವಿ. ಅವಳ ಹೆಸರೇ ಹೇಳುವಂತೆ ಸಕಲಸಿದ್ಧಿಗಳನ್ನೂ ದಯಪಾಲಿಸುವ ಜಗದಂಬಿಕೆ ಅವಳು.

ಸಿದ್ಧಿಧಾತ್ರಿದೇವಿಯು ತನ್ನ ನಾಲ್ಕು ಕರಗಳಲ್ಲಿ ಶಂಖ, ಚಕ್ರ, ಗದಾ ಪದ್ಮಗಳನ್ನು ಧರಿಸಿದ್ದಾಳೆ. ಕಮಲದ ಹೂವಿನ ಮೇಲೆ ವಿರಾಜಮಾನಳಾಗಿದ್ದಾಳೆ. ಸೌಮ್ಯಸ್ವರೂಪಳಾಗಿದ್ದಾಳೆ. ಅವಳನ್ನು ಭಕ್ತಿಯಿಂದ ಆರಾಧಿಸಿ ಲೌಕಿಕ ಹಾಗೂ ಪಾರಲೌಕಿಕ ಸಿದ್ಧಿಗಳನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡು ಕೃತಾರ್ಥರಾಗೋಣ.

ಮಿತ್ರರೇ, ಆಶ್ವೀನ ಮಾಸದ ಶುಕ್ಲಪ್ರತಿಪದೆಯಿಂದ ನವಮಿಯವರೆಗೆ ಪೂಜೆಯನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸುವ ಜಗನ್ಮಾತೆಯ ವಿವಿಧರೂಪಗಳ ಅನುಸಂಧಾನವನ್ನು ನಾವು ಒಂಭತ್ತು ದಿನಗಳ ಕಾಲ ಮಾಡುತ್ತ ಬಂದಿದ್ದೇವೆ. ಮಹಾಮಾತೆ ಸೌಮ್ಯಸ್ವರೂಪಳೂ ಹೌದು ಉಗ್ರರೂಪಳೂ ಹೌದು. ಸೃಷ್ಟಿಯ ವಿನಾಶಕ್ಕೆ ಹವಣಿಸುವ ಸ್ವಾರ್ಥಪರರಾದ ದುಷ್ಟರ ಪಾಲಿಗೆ ಅವಳು ಭಯಂಕರಿ. ಭಕ್ತಿಯಿಂದ ಭಜಿಸುವ ಸಾತ್ತ್ವಿಕ ಭಕ್ತರಿಗೆ ಅವಳು ಶುಭಕರಿ. ಮೂಲಾಧಾರ ಚಕ್ರದಿಂದ ಸಹಸ್ರಾರ ಚಕ್ರದವರೆಗೂ ಸಂಚರಿಸುತ್ತ ಯೋಗಮಾರ್ಗಸಾಧಕರಿಗೆ ಸಿದ್ಧಿಯನ್ನು ಈಯುವ ಯೋಗೇಶ್ವರಿ. ಸತ್ತ್ವ ರಜಸ್ತಮೋಗುಣಗಳ ಅಧಿಷ್ಠಾತ್ರಿಯಾಗಿ ಸೃಷ್ಟಿಸ್ಥಿತಿಲಯಗಳನ್ನು ತನ್ನಿಚ್ಛೆಯಂತೆ ನಡೆಸುವ ಸರ್ವೇಶ್ವರಿ ಅವಳು. ಅವಳ ಸ್ವರೂಪಾನುಸಂಧಾನ ಹಾಗೂ ಭಕ್ತಿಯ ಆರಾಧನೆ ನಮ್ಮ ಬಾಳಿನಲ್ಲೂ ಉತ್ಕರ್ಷಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಗುವುದರಲ್ಲಿ ಸಂದೇಹವಿಲ್ಲ,

ಒಂಭತ್ತು ದಿನಗಳ ಕಾಲ ಪೂಜೆಗೊಂಡ ದೇವಿಯ ವಿಸರ್ಜನೆ ಹತ್ತನೆಯ ದಿನ ನಡೆಯುತ್ತದೆ, ಹತ್ತನೆಯ ದಿನಕ್ಕೆ ವಿಜಯದಶಮಿ ಎಂದು ಹೆಸರು. ಮಹಿಷಾಸುರಮರ್ದಿನಿ ಮಹಿಷನನ್ನು ವಧಿಸಿ ವಿಜಯವನ್ನು ಸಾಧಿಸಿದ ದಿನವದು. ಶ್ರೀರಾಮ ರಾವಣನನ್ನು ಕೊಂದು ಲೋಕಕಲ್ಯಾಣವನ್ನು ಮಾಡಿದ ದಿನವೂ ಹೌದು. ಪಾಂಡವರು ಅಜ್ಞಾತವಾಸ ಮುಗಿಸಿ ಪ್ರಕಟವಾದದ್ದೂ ಇದೇ ದಿನ. ಶುಭಕಾರ್ಯಗಳಿಗೂ ವಿದ್ಯಾರಂಭಕ್ಕೂಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಶಸ್ತವಾದ ದಿನವಿದು. ದಶಹರಾ ಅಥವಾ ದಸರಾ ಎಂದು ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿರುವ ಈ ಪರ್ವಕಾಲದಲ್ಲಿ ಬನ್ನಿ ವಿನಿಮಯದ ಮೂಲಕ ಶುಭಾಶಯ ಹೇಳುವ ಸಂಪ್ರದಾಯವಿದೆ.

ಒಂಬತ್ತು ದಿನಗಳ ಕಾಲ ಈ ಜ್ಞಾನಸತ್ರವನ್ನು ಆಯೋಜಿಸಿ ಪ್ರಪಂಚದ ತುಂಬೆಲ್ಲ ಪ್ರಸಾರ ಮಾಡಿದ ಕೆ ಎಲ್ ಇ ಧ್ವನಿ ಸಮುದಾಯ ಬಾನುಲಿ ಕೇಂದ್ರ ಹಾಗೂ ರೇಡಿಯೋ ಮಿರ್ಚಿ ಅಂತರ್ಜಾಲ ಬಾನುಲಿ ಕೇಂದ್ರಗಳ ಕಾರ್ಯ ಅತ್ಯಂತ ಶ್ಲಾಘನೀಯ ಇಂತಹ ಅವಕಾಶವನ್ನು ನನಗೆ ಒದಗಿಸಿ ಕೊಟ್ಟಿದ್ದಕ್ಕೆ ನಾನು ಅವರಿಗೆ ಕೃತಜ್ಞ. ಒಂಬತ್ತು ದಿನಗಳ ಕಾಲ ದೇವಿಯ ಮಹಿಮೆಯ ಶ್ರವಣವನ್ನು ಮಾಡಿ ಮನನ ಮಾಡುವ ಮೂಲಕ ಈ ಸತ್ರದಲ್ಲಿ ಪಾಲ್ಗೊಂಡ ತಮಗೆಲ್ಲ ಜಗನ್ಮಾತೆಯ ಸಂಪೂರ್ಣ ಅನುಗ್ರಹವಾಗಲಿ ಎಂದು ಆಶಿಸುತ್ತ, ನಾಹಂ ಕರ್ತಾ ಕಾರಯಸಿ ತ್ವಂ ಎಂಬ ವಿನಮ್ರ ಭಾವದಿಂದ ಸೊನ್ನೆಯಾದ ನನ್ನಿಂದ ಸನ್ನೆಯಾಗಿ ಈ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ಮಾಡಿಸಿದ ಜಗನ್ಮಾತೆಯ ಚರಣಕಮಲಗಳಲ್ಲಿ ಸರ್ವವನ್ನೂ ಅರ್ಪಿಸಿ ವಿರಮಿಸುತ್ತೇನೆ.

ಯಾ ದೇವೀ ಸರ್ವಭೂತೇಷು ಮಾತೃರೂಪೇಣ ಸಂಸ್ಥಿತಾ

ನಮಸ್ತಸ್ಯೈ ನಮಸ್ತಸ್ಯೈ ನಮಸ್ತಸ್ಯೈ ನಮೋ ನಮಃ||

ಮಹಾಗೌರಿ

ಸರ್ವಾಧಿಷ್ಠಾನರೂಪಾಯೈ ಕೂಟಸ್ಥಾಯೈ ನಮೋ ನಮಃ|

ಅರ್ಧಮಾತ್ರಾರ್ಥಭೂತಾಯೈ ಹೃಲ್ಲೇಖಾಯೈ ನಮೋ ನಮಃ||

ನವರಾತ್ರ ಮಹೋತ್ಸವದ ಎಂಟನೆಯ ದಿನ ಪೂಜೆಗೊಂಬ ದೇವಿ ಮಹಾಗೌರಿ. ಗೌರ ಅಂದ್ರೆ ಬಿಳಿ. ಅವದಾತಃ ಸಿತೋ ಗೌರೋ ವಲಕ್ಷೋ ಧವಲೋರ್ಜುನಃ| ಬೆಳ್ಳಗಿರುವವಳೇ ಗೌರಿ. ಧವಳವರ್ಣದ ಹಿಮವತ್ಪರ್ವತದ ಪುತ್ರಿಯಾದ ಪಾರ್ವತಿಯೂ ಶ್ವೇತವರ್ಣೆಯೇ ಆಗಿದ್ದಳು. ಅವಳ ಬಿಳಿಯ ಬಣ್ಣ ಅನುಪಮವಾಗಿತ್ತು. ಹಾಗಾಗಿ ಅವಳು ಮಹಾಗೌರಿ. ಆದಿಶಕ್ತಿಸ್ವರೂಪಿಣಿಯೂ ಆಗಿರುವುದರಿಂದ ಅವಳನ್ನು ಮಹಾಗೌರಿಯೆಂದು ಕರೆಯುವುದು ಯುಕ್ತವೇ ಆಗಿದೆ.

ದಕ್ಷನ ಯಜ್ಞದಲ್ಲಿ ದಾಕ್ಷಾಯಣಿ ದಹಿಸಿಹೋದದ್ದನ್ನು ಕೇಳಿ ಕ್ರುದ್ಧನಾದ ಶಿವ ತನ್ನ ಗಣಗಳೊಂದಿಗೆ ಯಜ್ಞಶಾಲೆಯನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿ ಯಜ್ಞವನ್ನು ಧ್ವಂಸಗೊಳಿಸಿದ. ದಾಕ್ಷಾಯಣಿಯ ಕುರಿತಾದ ಅಪ್ರತಿಮ ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ವಿಲಪಿಸುತ್ತ ಅವಳ ಅರ್ಧಬೆಂದ ದೇಹವನ್ನು ತನ್ನ ಹೆಗಲಮೇಲೇರಿಸಿಕೊಂಡು ಉನ್ಮತ್ತನಂತೆ ತಿರುಗಲು ಆರಂಭಿಸಿದ. ಇದನ್ನು ನೋಡಿ ಬ್ರಹ್ಮಾದಿದೇವತೆಗಳು ಚಿಂತಿತರಾದರು. ಆಗ ವಿಷ್ಣುವು ತನ್ನ ಶಾರ್ಙ್ಗಧನುವಿಗೆ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಹೂಡಿ ಆ ಶರೀರವನ್ನು ಛಿದ್ರಗೊಳಿಸಿದ. ಆಗ ಸತಿಯ ಅವಯವಗಳು ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದವು. ಆ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲೆಲ್ಲ ಶಿವ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ರೂಪಗಳಲ್ಲಿ ನೆಲೆನಿಂತ. ಈ ಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿ ದೇವಿಯ ಶಕ್ತಿ ಜಾಗ್ರತವಾಗಿರುವುದು ಹಾಗೂ ಇಲ್ಲಿ ಮಾಡುವ ಜಪತಪಾನುಷ್ಠಾನಗಳು ಹೆಚ್ಚು ಸಿದ್ಧಿಯನ್ನು ಪಡೆಯುವವು ಎಂದು ಶಂಕರನು ಅನುಗ್ರಹವನ್ನೂ ಮಾಡಿದ.

ಈ ಕಥೆಯನ್ನು ಜನಮೇಜಯನಿಗೆ ಹೇಳಿದ ವ್ಯಾಸಮಹರ್ಷಿಗಳು ಅಂತಹ ಸಿದ್ಧಿಪೀಠಗಳ ಹೆಸರುಗಳನ್ನೂ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ವಾರಾಣಸ್ಯಾಂ ವಿಶಾಲಾಕ್ಷೀ ಗೌರೀಮುಖನಿವಾಸಿನೀ ಎಂದು ಆರಂಭಿಸಿ, ನೈಮಿಷಾರಣ್ಯದಲ್ಲಿ ಲಿಂಗಧಾರಿಣಿ, ಪ್ರಯಾಗದಲ್ಲಿ ಲಲಿತಾ, ಗಂಧಮಾದನದಲ್ಲಿ ಕಾಮುಕೀ, ಮಾನಸಸರೋವರ ಪರಿಸರದಲ್ಲಿ ಕುಮುದಾ, ಗೋಮಂತದಲ್ಲಿ ಗೋಮತಿ, ಮಂದರದಲ್ಲಿ ಕಾಮಚಾರಿಣೀ, ಚೈತ್ರರಥದಲ್ಲಿ ಮದೋತ್ಕಟಾ, ಹಸ್ತಿನಾಪುರದಲ್ಲಿ ಜಯಂತಿ ಹೀಗೆ ಹೇಳುತ್ತ ಗೌರೀ ಪ್ರೋಕ್ತಾ ಕಾನ್ಯಕುಬ್ಜೇ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಕಾನ್ಯಕುಬ್ಜದಲ್ಲಿರುವ ಸತಿಯಶಕ್ತಿಗೆ ಗೌರಿ ಎಂದು ಹೆಸರು. ಇದು ದೇವೀಭಾಗವತದ ಸಪ್ತಮ ಸ್ಕಂಧದ ಒಂದು ಉಲ್ಲೇಖ.

ಶೈಲಪುತ್ರಿಯು ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಣಿಯಾಗಿ ಶಿವನನ್ನು ಹೊಂದಲು ಕಠಿನತಪಸ್ಸನ್ನಾಚರಿಸಿದ್ದು ನಮಗೆಲ್ಲ ತಿಳಿದಿದೆ. ವ್ರಿಯೇಽಹಂ ವರದಂ ಶಂಭುಂ ನಾನ್ಯಂ ದೇವಂ ಮಹೇಶ್ವರಾತ್ ಎಂದು ಅವಳು ಪ್ರತಿಜ್ಞೆ ಮಾಡಿದ್ದಳು. ಅವಳ ಗೌರವರ್ಣವನ್ನೂ ಸೌಂದರ್ಯವನ್ನೂ ನೋಡಿದ ಮನ್ಮಥ ತನ್ನ ಕೆಲಸ ಸುಲಭವಾಗಬಹುದೆಂದು ತರ್ಕಿಸಿದ. ಮಹಾಕವಿ ಕಾಲಿದಾಸ ಪಾರ್ವತಿಯನ್ನು ಅನೇಕಕಡೆ ಗೌರಿಯೆಂದೇ ಸಂಬೋಧಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಶಿವನಸೇವೆಯಲ್ಲಿ ನಿರತಳಾಗಿದ್ದ ಗೌರಿಯ ವರ್ಣನೆಯನ್ನು ಅತ್ಯಂತ ಮನೋಹರವಾಗಿ ಮಾಡಿದ್ದಾನೆ.

ಅಥೋಪನಿನ್ಯೇ ಗಿರಿಶಾಯ ಗೌರೀ ತಪಸ್ವಿನೇ ತಾಮ್ರರುಚಾ ಕರೇಣ|

ವಿಶೋಷಿತಾಂ ಭಾನುಮತೋ ಮಯೂಖೈರ್ಮಂದಾಕಿನೀಪುಷ್ಕರಬೀಜಮಾಲಾಮ್||

ತನ್ನ ಕೆಂಪಾದ ಕೈಗಳಿಂದ ಮಂದಾಕಿನಿಯಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯಕಿರಣಗಳಿಂದ ಒಣಗಿದ ಕಮಲಗಳ ಬೀಜಗಳಿಂದ ಮಾಡಿದ ಜಪಮಾಲೆಯನ್ನು ಶಿವನಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿಸಿದಳು.

ಮಹಾಗೌರಿಯ ಆರಾಧನೆಯ ಮಂತ್ರ ಹೀಗಿದೆ

ಶ್ವೇತೇ ವೃಷೇ ಸಮಾರೂಢಾ ಶ್ವೇತಾಂಬರಧರಾ ಶುಚಿಃ|

ಮಹಾಗೌರೀ ಶುಭಂ ದದ್ಯಾನ್ಮಹಾದೇವಪ್ರಮೋದದಾ||

ಮಹಾಗೌರಿ ಬಿಳಿಯ ವೃಷಭವನ್ನು ಏರಿದ್ದಾಳೆ. ಬಿಳಿಯಬಣ್ಣ ಶುದ್ಧತೆಯ ಸಂಕೇತ. ಶುದ್ಧಚಾರಿತ್ರ್ಯದ ಪ್ರತೀಕವಾದ ಶ್ವೇತವಸ್ತ್ರವನ್ನು ಧರಿಸಿದ್ದಾಳೆ. ಮಹಾದೇವನಿಗೆ ಸದಾ ಸಂತಸವನ್ನು ನೀಡುವ ಮಹಾಗೌರಿ ನಮಗೆ ಶುಭವನ್ನು ನೀಡಲಿ ಎಂಬ ಪ್ರಾರ್ಥನೆ ಈ ಶ್ಲೋಕದಲ್ಲಿದೆ.

ಚತುರ್ಭುಜೆಯಾದ ಇವಳ ಒಂದು ಕೈಯಲ್ಲಿ ತ್ರಿಶೂಲ, ಇನ್ನೊಂದು ಕೈಯಲ್ಲಿ ಡಮರು ಇವೆ. ಓಂದುಕೈ ಅಭಯಮುದ್ರೆಯಲ್ಲಿದ್ದರೆ ಮತ್ತೊಂದು ಹಸ್ತ ವರದಹಸ್ತವಾಗಿದೆ.

ಮಹಾಗೌರಿಯ ಉಪಾಸನೆಯಿಂದ ನಮ್ಮ ಕಲ್ಮಶಗಳೆಲ್ಲ ದೂರವಾಗುತ್ತದೆ. ಪಾಪ. ಸಂತಾಪ, ದೈನ್ಯ ದುಃಖಗಳೆಲ್ಲ ದೂರಾಗಿ ಅಕ್ಷಯಸುಖದ ಜೀವನ ನಮ್ಮದಾಗುತ್ತದೆ ಎಂಬ ನಂಬಿಕೆ ಆಸ್ತಿಕಜನರದ್ದು. ನಾವೂ ಮಹಾಗೌರಿಯ ಆರಾಧನೆಯನ್ನು ಮಾಡಿ ಧನ್ಯರಾಗೋಣ.ನಾಳೆ ದುರ್ಗೆಯ ಕೊನೆಯ ರೂಪವಾದ ಸಿದ್ಧಿಧಾತ್ರಿಯ ಬಗ್ಗೆ ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳೋಣ.

ಕಾಲರಾತ್ರಿ

ಏಳನೆಯ ದಿನ ಕಾಲರಾತ್ರಿಯ ದಿನ.

ನಮೋ ದೇವಿ ವಿಶ್ವೇಶ್ವರಿ ಪ್ರಾಣನಾಥೇ

ಸದಾನಂದರೂಪೇ ಸುರಾನಂದದೇ ತೇ|

ನಮೊ ದಾನವಾನ್ತಪ್ರದೇ ಮಾನವಾನಾ-

ಮನೇಕಾರ್ಥದೇ ಭಕ್ತಿಗಮ್ಯಸ್ವರೂಪೇ||

ಸುಜನವೃಂದಕ್ಕೆ ಸವಿನಯ ನಮಸ್ಕಾರ.

ಏಳನೆಯ ದಿನ ಕಾಲರಾತ್ರಿಯ ದಿನ. ಕಾಲಃ ಕಾಲರೂಪಾ ಬ್ರಹ್ಮೈಕದಿನೇ ಚತುರ್ದಶಮನೂನಾಮಧಿಕಾರಾವಸಾನೇ ಸೃಷ್ಟಿಸಂಹಾರಹೇತುಭೂತಾ ರಾತ್ರಿಃ ಎಂದು ಶಬ್ದಕಲ್ಪದ್ರುಮ ಕಾಲರಾತ್ರಿಶಬ್ದವನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ. ಹದಿನಾಲ್ಕು ಮನುಗಳ ಕಾಲ ಅಂದರೆ ಒಂದು ಕಲ್ಪ ಅದುವೇ ಬ್ರಹ್ಮನ ಒಂದು ದಿನ. ಈ ದಿನ ಮುಗಿದಾಕ್ಷಣ ಬರುವ ರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ ಸಮಸ್ತ ಸೃಷ್ಟಿಯ ನಾಶವಾಗುತ್ತದೆ. ಆ ರಾತ್ರಿಗೆ ಕಾಲರಾತ್ರಿ ಎಂದು ಹೆಸರು. ದೇವೀಮಾಹಾತ್ಮ್ಯಗ್ರಂಥದ ಟೀಕಾಕಾರರಾದ ವಿದ್ಯಾವಿನೋದರ ಪ್ರಕಾರ ಮರಣಂ ತದುಪಲಕ್ಷಿತಾ ರಾತ್ರಿಃ  ಕಲ್ಪಾಂತರಾತ್ರಿಃ ಇತ್ಯರ್ಥಃ| ಒಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಕಾಲರಾತ್ರಿ ಎಂದರೆ ನಾಶಕರ್ತ್ರೀ ಎಂದೇ ಅರ್ಥ.

ದೇವೀ ಭಾಗವತದ ಪಂಚಮಸ್ಕಂದದ ಇಪ್ಪತ್ಮೂರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯದಲ್ಲಿ ಕಾಲರಾತ್ರಿಯ ಪ್ರಾದುರ್ಭಾವವನ್ನು ವರ್ಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ಶುಂಭನೆಂಬ ದೈತ್ಯರಾಜ ತನ್ನ ತಮ್ಮನಾದ ನಿಶುಂಭನೊಂದಿಗೆ ಸ್ವರ್ಗವನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿದಾಗ ಸ್ವರ್ಗವಾಸಿಗಳು ಕೈಲಾಸಕ್ಕೆ ದೌಡಾಯಿಸಿದರು. ಜಗನ್ಮಾತೆ ಪಾರ್ವತಿಯನ್ನು ಭಕ್ತಿಯಿಂದ ಸ್ತುತಿಸಿ ತಮ್ಮ ದುಃಖವನ್ನು ತೋಡಿಕೊಂಡರು. ಅವರ ಪ್ರಾರ್ಥನೆಯನ್ನು ಆಲಿಸಿದ ಶಿವಜಾಯೆ ತನ್ನ ಶರೀರದಿಂದ ಇನ್ನೊಂದು ರೂಪವನ್ನು ಹೊರಹಾಕಿದಳು. ಅಂಬಿಕೆಯೆಂಬ ಆ ರೂಪ ಹೊರಬಿದ್ದಾಕ್ಷಣ ಗೌರವರ್ಣದ ಗೌರಿ ಕಪ್ಪು ಬಣ್ಣಕ್ಕೆ ತಿರುಗಿ ಕಾಲಿಕೆಯಾದಳು. ಕಾಲರಾತ್ರಿ ಅಂತಲೂ ಕರೆಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಅವಳ ವರ್ಣನೆ ಹೀಗಿದೆ.

ಮಷೀವರ್ಣಾ ಮಹಾಘೋರಾ ದೈತ್ಯಾನಾಂ ಭಯವರ್ಧಿನೀ|

ಕಾಲರಾತ್ರೀತಿ ಸಾ ಪ್ರೋಕ್ತಾ ಸರ್ವಕಾಮಫಲಪ್ರದಾ ||

ಕಪ್ಪುಬಣ್ಣದವಳಾಗಿ, ಘೋರಾಕಾರವನ್ನು ಹೊಂದಿ ದೈತ್ಯರ ಭಯವನ್ನು ವರ್ಧಿಸಿದಳು. ಸರ್ವಕಾಮಪ್ರದೆಯಾದ ಅವಳನ್ನು ಕಾಲರಾತ್ರಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುತ್ತಾಳೆ ಎಂಬುದಾಗಿ ದೇವೀಭಾಗವತ ವರ್ಣಿಸುತ್ತದೆ. ಮುಂದೆ ಘಟಿಸಿದ ಘೋರವಾದ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಅಂಬಿಕೆಯ ಸೂಚನೆಯಂತೆ ಕಾಲರಾತ್ರಿಯು ಚಂಡಮುಂಡರ ರುಂಡವನ್ನು ಚೆಂಡಾಡಿ ರಕ್ತವನ್ನು ಹೀರುತ್ತಾಳೆ. ಚಕರ್ತ ತರಸಾ ಕಾಲೀ ಪಪೌ ಚ ರುಧಿರಂ ಮುದಾ|

ಆನಂತರ ಆಗಮಿಸಿದ ರಕ್ತಬೀಜನ ರಕ್ತ ನೆಲಕ್ಕೆ ಬೀಳದಂತೆ ಅವನನ್ನು ಕೃತ್ರಿಮ ರಕ್ತಬೀಜರನ್ನೂ ಭಕ್ಷಿಸಿದವಳು ಕಾಲರಾತ್ರಿ.ಶುಂಭ ನಿಶುಂಭವಧೆಯನ್ನೂ ಮಾಡಿ ಲೋಕಕಲ್ಯಾಣವನ್ನು ಮಾಡಿದ ಜಗದಂಬಿಕೆ ಇವಳು.

ಮಹಾಭಾರತದ ಸೌಪ್ತಿಕಪರ್ವದಲ್ಲೂ ಕಾಲರಾತ್ರಿಯ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ. ಮಹಾಭಾರತದ ಯುದ್ಧಕೊನೆಗೊಂಡ ರಾತ್ರಿ ಅಶ್ವತ್ಥಾಮ ಪಾಂಡವಶಿಬಿರವನ್ನು ಹೊಕ್ಕು ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನನನ್ನೂ ಉಪಪಾಂಡವರನ್ನೂ ತರಿದು ರಾಕ್ಷಸವೃತ್ತಿಯನ್ನು ತಳೆದಿದ್ದಾಗ ಅಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿದ ಕಾಲರಾತ್ರಿ ಎಲ್ಲರನ್ನೂ ಪಾಶದಲ್ಲಿ ಬಂಧಿಸಿ ಕರೆದೊಯ್ಯುತ್ತಿದ್ದಳು.

ದದೃಶುಃ ಕಾಲರಾತ್ರಿಂ ತೇ ಸ್ಮಯಮಾನಾಮವಸ್ಥಿತಾಂ|

ನರಾಶ್ವಕುಂಜರಾನ್ಪಾಶೈರ್ಬದ್ಧ್ವಾ ಘೋರೈಃ ಪ್ರತಸ್ಥುಷೀಂ|

ಹರಂತೀಂ ವಿವಿಧಾನ್ಪ್ರೇತಾನ್ಪಾಶಬದ್ಧಾನ್ವಿಮೂರ್ಧಜಾನ್|

ಎಂದು ಅಲ್ಲಿ ಕಾಲರಾತ್ರಿಯನ್ನು ವರ್ಣಿಸಲಾಗಿದೆ.

ಮಾರ್ಕಂಡೇಯಪುರಾಣದ ದುರ್ಗಾಸಪ್ತಶತಿಯಲ್ಲಿ

ಪ್ರಕೃತಿಸ್ತ್ವಂಚ ಸರ್ವಸ್ಯ ಗುಣತ್ರಯವಿಭಾವಿನೀ|

ಕಾಲರಾತ್ರಿರ್ಮಹಾರಾತ್ರಿರ್ಮೋಹರಾತ್ರಿಶ್ಚ ದಾರುಣಾ||

ಎಂದು ಕಾಲರಾತ್ರಿದೇವಿಯನ್ನು ವರ್ಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ನೀನೇ ಎಲ್ಲರ ಪ್ರಕೃತಿ ಅಂದರೆ ಮೂಲ ಬೀಜ. ಗುಣತ್ರಯರೂಪಿಣಿ. ಘೋರವಾದ ಕಾಲರಾತ್ರಿ, ಮಹಾರಾತ್ರಿ ಮತ್ತು ಮೋಹರಾತ್ರಿ.

ಸ್ಕಂದಪುರಾಣದಲ್ಲಿ ದುರ್ಗಾಸುರನ ಸಂಹಾರಕಳು ಕಾಲರಾತ್ರಿ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ವಿಷ್ಣುಧರ್ಮೋತ್ತರಪುರಾಣದಲ್ಲಿ ಕಾಲನಾದ ಯಮನ ಅರ್ಧಾಂಗಿ ಕಾಲರಾತ್ರಿ ಎನ್ನಲಾಗಿದೆ. ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡಪುರಾಣದ ಲಲಿತಾಸಹಸ್ರನಾಮದಲ್ಲೂ ಈ ಹೆಸರಿನ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ.

ಕಾಶೀಖಂಡದಲ್ಲಿ ಕಾಲರಾತ್ರಿಸ್ವರೂಪರಾದ ದುರ್ಗೆಯ ಶಕ್ತಿಗಳೇ ಕಾಶಿಯನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುತ್ತಿವೆ ಎಂದು ವರ್ಣಿಸಲಾಗಿದೆ.

ಸಾ ದುರ್ಗಾ ಶಕ್ತಿಭಿಃ ಸಾರ್ಧಂ ಕಾಶೀಂ ರಕ್ಷತಿ ಸರ್ವತಃ|

ತಾಃ ಪ್ರಯತ್ನೇನ ಸಂಪೂಜ್ಯಾಃ ಕಾಲರಾತ್ರಿಮುಖಾ ನರೈಃ||

ಕಾಲರಾತ್ರಿಯು ನಾಲ್ಕು ಕೈಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಾಳೆ, ಒಂದು ಕೈಯಲ್ಲಿ ಖಡ್ಗವನ್ನೂ ಇನ್ನೊಂದರಲ್ಲಿ ವಜ್ರಾಯುಧವನ್ನೂ ಹಿಡಿದಿದ್ದಾಳೆ. ಇನ್ನೆರಡು ಕೈಗಳಲ್ಲಿ ಅಭಯಮುದ್ರೆಯನ್ನೂ ವರದಮುದ್ರೆಯನ್ನೂ ತೋರಿದ್ದಾಳೆ. ಕೂದಲನ್ನು ಹರಡಿಕೊಂಡು, ಕತ್ತೆಯನ್ನು ವಾಹನವನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡಿದ್ದಾಳೆ.

ಜಗತ್ತಿನ ದುಷ್ಟಶಕ್ತಿಗಳನ್ನು ನಾಶಮಾಡುವ, ನಮ್ಮಲ್ಲಿರುವ ದುಷ್ಟತನವನ್ನೂ ಹೋಗಲಾಡಿಸುವ ಕಾಲರಾತ್ರಿಯನ್ನು ಧ್ಯಾನಿಸಿ ಧನ್ಯಾರಾಗೋಣ. ನಾಳೆ ಮಹಾಗೌರಿಯ ಅನುಸಂಧಾನಕ್ಕಾಗಿ ಮತ್ತೆ ಭೇಟಿಯಾಗೋಣ.