शूद्रकुले जन्म प्राप्य परगृहेषु
दासी भूत्वा जीवनयापनं कृतवती ’जाबाला’ । दास्यजीवने सा नैकानां पुरुषाणाम्
उपभोगवस्तु अभवत् । तन्मार्गे गर्भधारणं कृत्वा कञ्चन पुत्रमविन्दत । दासी सत्यपि
सा विवेकमति, संस्कारवती च आसीत् । स्वपुत्राय उत्तमं संस्कारं प्राददात् । तस्याः
पुत्रस्य नाम ’सत्यकामः’ इत्यासीत् । तेन सत्यसन्धेन, जीवनसत्यस्य गवेषकेण च
भवितव्यमिति तस्याः आशा आसीत् । एकाकिनी भूत्वैव तस्य सम्यक् परिपालनम् अकरोत्।
पुत्रेण विद्यायुक्तेन भवितव्यमिति
चिन्तयित्वा तं हरिद्रुममहर्षिपुत्रस्य गौतममुनेः गुरुकुलं प्रेषितवती ।
गुरुकुलप्रवेशार्थं गोत्रकथनम् अनिवार्यमासीत् । स्वस्य जनकः कः इत्येव अजानानः सत्यकामः
गोत्रं कथं वा उच्चरेत् । तज्ञानार्थं सः आचार्येण प्रतिप्रेषितः ।
पुत्रे गोत्रविषये पृष्टवति जाबाला
सन्दिग्धे पतिता । पुत्रस्य विद्यासम्पन्नतां कामयन्ती अपि ’किमपि अनृतम् उक्त्वा
प्रेषयामि वा?’ इति न अचिन्तयत् । तावत्पर्यन्तं गृहीतं ऋजुमार्गं त्यक्तुं तस्या
अन्तरात्मा नाङ्ग्यकरोत् । पुत्रेण सत्यसन्धेन भवितव्यमिति इच्छन्त्या
असत्यमार्गगमनं श्रेयस्करं न इति दृढं निर्धारं कृतवती । ’वत्स! दास्यजीवनं
यापयन्त्याः मम पुत्रस्य तव जनकः इति नाहं जाने । अहं ’जाबाला’ । त्वं
सत्यकामजाबालः भवतु । तदेव तव गोत्रमिति कथयतु ’ इत्युक्त्वा पुत्रं पुनरपि
गुरुकुलं प्रैषयत् ।
सत्यकामस्य मुखे सत्यस्य तेजः
वीक्ष्य ’अयं शूद्रकुलोत्पन्नः अपि आचरात् ब्राह्मण एव’ इति विचिन्त्य आचार्येण
तस्य स्वागतं कृतम् । सकलविद्यापारङ्गतेन भूत्वा सत्यकामजाबालेन गुरुकुलं
स्थापितम् ।
अनानुकूलपरिस्थितौ अपि पुत्रं
सुशीलं, सत्यशीलं, विद्याविनयसम्पन्नं कृत्वा पालितवती जाबाला सर्वेषां मातॄणां
आदर्शरूपेण तिष्ठति । प्रायः सत्यकामः स्वनाम्ना मातृनाम मेलितवान् प्रथमः पुत्रः ।
No comments:
Post a Comment